گردآوری اطلاعات شواهد:
شواهد داده هایی هستند که بدان وسیله :
می توانیم درباره تغییرات چیزی یا رخدادی داوری کنیم. پس برای اثبات یا رد چیزی باید شواهد قابل قبول به دست آوریم. داده ها، که اطلاعات پراکنده و خام هستند زمانی به شواهد تبدیل می شوند که بتوان به کمک آن از عهده اثبات یا رد چیزی یا به طور کلی تبین آن برآمد.حین سبک و سنگین کردن داده های جمع آوری شده، لازم است همواره از خود بپرسید: آیا این اطلاعات می تواند برای پژوهش من مفید باشد؟ چرا؟
همیشه در نظر داشته باشید شما به عنوان پژوهنده عمل خود، در پی اثبات یا ردّ رابطه میان دو متغییر نیستید. یا
نمی خواهید برای دیگران ثابت کنید که مثلاً Xعلت Y است بلکه به دنبال این هستید تا به کمک داده ها و اطلاعات، وضع موجود را توصیف کنید و برای بهبود آن اطلاعاتی به دست آورید. پس در این مرحله نیز هدف شما عملی و کاربردی است نه صرفاً نظری.
از چه منابع و مراجعی می توان اطلاعات به دست آورد؟
شما به عنوان معلم پژوهنده می توانید برای کسب اطلاعات از منابع زیر استفاده کنید:
1 همکاران، مدیر و دیگر کارکنان مدرسه
2 والدین دانش آموزان
3 دانش آموزان
4 استادان و افراد متخصص
5 کتاب ها، مجلات و روزنامه ها
6 دایره المعارف
7 کتابهای تخصصی در زمینه روش تدریس، مدیریت و علوم تربیتی
8 پژوهش ها
9 اطلاعات حاصل از مصاحبه ها، پرسش نامه و مشاهده ها
10 بازدید از کلاس و مدارس
11 چکیده تحقیقات و پایان نامه ها
12 یادداشت های روزانه و خاطرات
13 اینترنت و …
هدف از گردآوری اطلاعات شواهد:
مرحله اول:
1 مشخص کردن وضع موجود به کمک داده ها و شواهد
نشان دادن کاستی ها و دست آوردها، مسائل و مشکلات و چگونگی انجام و پیشرفت کار
مثال: وضع درسی کلاسی الف چگونه امتحانی، مصاحبه ها است بر اساس اطلاعات حاصل از نمرات ، پرسش نامه ها و…
2 انتخاب یک راه موقت
اهمیت مطالعات اولیه و پیشینه و تحقیق:
وقتی از اقدام ها اطلاعات جمع آوری شده دیگران آگاه شدید می توانید با نقد و تجزیه و تحلیل منطقی آنها وضعیت خودتان را مشخص کنید.
آیا این اطلاعات بدست آمده کافی است؟
آیا اسن اطلاعات منطقی و علمی است؟
اطلاعات بدست آمده چه نکات مثبت یا منفی دارد؟
دیگران تا چه اندازه درست سخن گفته یا عمل کرده اند؟ و…
توصیه ها:
پیش از آغاز گردآوری اطلاعات، طرح مشخصی را درباره نوع منابع، افرادی که باید به آنها مراجعه کنید، نوع ابزار، روش های ثبت اطلاعات و بایگانی آنها، روش فیش برداری، احتمالاً کدگذاری فیش ها و اطلاعات پیش بینی کنید.
اطلاعات را به طبقه بندی خاص نگه دارید تا رجوع به آنها آسان شود.
اطلاعات وسیع ولی بی ربط ارزشی برای کار شما نخواهد داشت.
اطلاعات جمع آوری شده را به کمک همکاران و آگاهان در زمینه موردنظر تحقیق نقد و بررسی کنید.
تا پایان تحقیق حتی پس از آن هم اطلاعات را به صورت طبقه بندی شده نگه دارید.
در صورت استفاده از رایانه سعی کنید از نرم افزارهایی استفاده کنید که مراجعه به اطلاعات آسان و بدون شکل باشد.
مسائل اخلاقی و روابط انسانی را در گردآوری اطلاعات در نظر داشته باشید.
تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها:
منظور از تفسیر، تبیین یا تشریح معانی است که در دل داده ها نهفته است. تفسیر سبب می شود که فهم جامع و روشن از معانی و مفاهیم پیدا کنیم.
در پژوهش عمل گرا، ضمن استفاده از
داده های کمی، بیشتر از داده های کیفی و الگوهای آن استفاده می شود. داده های کیفی واقعیت ها را به مدد واژه و نه ارقام و اعداد توصیف می کنند.
دو نمونه از الگوهای تفسیر داده ها قاسمی پویا1382 به نقل از استرلینگر
از این الگو در ریشه یابی و کشف عوامل مؤثر در یک شکل استفاده می شود در این الگو تلاش می شود مفاهیم زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد:
* مشکل اصلی
* ریشه های اصلی مشکل
* دیگر عوامل مهم مربوط به آن ریشه ها و پیش زمینه ها
* نتایج و عواقب منفی عمده
* دیگر نتایج مهم
توصیه ها:
1 سعی کنید در تفسیر داده ها، با کمک همکاران شرکت کننده در پژوهش مطالب ضد و نقیض را از هم جدا کنید.
2 هر چه تفسیر بر مبنای داده های منطقی و موثق صورت بپذیرد،راه حل های
منطقی تری می توان پیشنهاد کرد.
3 در تبین داده ها باید به آثار متقابل عوامل توجّه شود.
4 نباید همیشه به دنبال ”بهترین” یا ”درست ترین” توضیح باشیم. بلکه بهتر است که به دنبال توضیحی باشیم که معقول و منطقی به نظر می رسد و افراد ذی صلاح و دی نفوذ بیشتری را تأیید می کنند.
5 تفسیرهای افراد بیگانه اغلب کامل و دقیق نیستند. و…
* انتخاب راه جدید به صورت موقّت:
در این مرحله تلاش خواهید کرد به کمک اطلاعاتی که در اختیار دارید و خردورزی هایی که کرده اید نخست چند راه اولیه مناسب در نظر بگیرید. این راه ها را بررسی و سبک و سنگین کنید و از میان آنها یک راه را به عنوان راه مناسب انتخاب کنید.
توصیه ها:
1 همیشه در نظر داشته باشید که عمل مورد نظرتان بر اساس اطلاعات کافی استوار باشد.
2 در انتخاب راه جدید شتاب و عجله به خرج ندهید. خردورزی و اندیشیدن مداوم شرط منطقی بودن است.
3به خاطر داشته باشید که مسئول و متعهد چگونگی اجرا و نتیجه گیری از این تحقیق شما هستید.
4 اگر راه انتخابی تان موفقیت آمیز نبود، تلاش کنید راه های دیگر را بیازمایید.
5 دانشی که شما از راه پژوهش حین عمل معرفی می کنید ممکن است برای دیگران مفید باشد.
6 پیش از انتخاب راه جدید و اقدام به آن به اندازه کافی مطالعه و مشورت کرده و داده های مناسب جمع آوری کنید.
7 همیشه منتظر اتفاقهای پیش بینی شده باشید.
8 پس از انتخاب راه جدید، طرحی برای آن تدوین کنید و چگونگی اجرای راه جدید را به تصویر بکشید برنامه ریزی
9 نظر همکاران تان را درباره چگونگی اجرای انتخاب جدیدتان جویا شوید.
10 راه جدیدتان در ارتباط به پرسش اساسی پژوهش تان باشد.
11 همیشه به اقدام هایی فکر کنید که امکان آن وجود دارد. اجرای طرح جدید ونظارت برآنپس از این که راه جدید یا تغییر موردنظر به درستی طراحی وآماده شد آن را به اجرا می گذاریم.
توصیه ها:
1 سعی کنید مشاهده و نظارت تان آگاهانه و بر اساس اصول منظم و هدفمند باشد. پیشرفت کار و کاستی های احتمالی را یادداشت کنید.
2 به صورت فرایندی و مداوم از کارها ارزیابی به عمل آورید.
3 چگونگی پیشرفت کار را با گروه همکاران منتقد در میان بگذارید. در صورت لزوم و ضرورت نظر آنان را به اجرا گذارید.
4 در صورت لزوم تغییرات لازم را در طرح پیش بینی شده اعمال کنید و کار را ادامه دهید.
*گردآوری اطلاعات شواهد2
برای اینکه درباره عمل یا تغییر جدیدتان داوری کنید نیاز به شواهد دارید. این شواهد باید مبتنی بر اطلاعات منظم و منطقی باشد. باید مشخص کنید به چه نوع داده هایی در این مرحله نیاز دارید.
این داده ها و شواهد باید معیارها و شاخص هایی باشند بر این ادعا که در کار شما اصلاح به وجود آمده است. این شواهد باید مورد تأیید افراد صاحبنظر و همکاران منتقد شما در خصوص مسئله و هدف های مورد نظر در تحقیق شما باشد.
توصیه ها:
1 در این مرحله می توانید برای داده های به دست آمده پوشه جداگانه با طبقه بندی خاص فراهم سازید.
2 بیش تر بر داده هایی تأکید داشته باشید که به روشنی نشان گر ایجاد تغییر مطلوب در وضع موجود باشد.
3 داده های جمع آوری شده را برای تفاوت در اختیار همکاران منتقدقرار دهید.
4 داده ها باید منطقی و جامع باشد.
*ارزش یابی تاثیراقدام جدید وتعیین اعتباردر این مرحله داده های جمع آوری شده را تفسیر و تحلیل می کنیم. و به سوالاتی از جمله موارد زیر پاسخ می دهیم:
این داده ها نشانگر چه رخدادها و تغییراتی هستند؟
آیا پیشرفتی را نشان می دهند؟
پیشرفت ها در چه زمینه ها و یا مواردی بوده است؟
درباره این تغییرها و رخدادها به چه نتایجی می رسیم؟
توصیه ها:
1 سعی کنید شاخص یا نشان گرهایی برای نشان دادن تغییرهای لازمتعیین کنید.
2 معیارها و ملاک ارزش یابی باید مناسب با اهداف و پرسش اصلی پژوهش باشد. باید چیزی را ارزش یابی کنیم که مدعی اصلاح آن هستیم، نه چیز دیگر را.
3 ملاک ها و شاخص های ارزش یابی باید از درون داده های جمع آوری شدهبیرون بیاید.
4 آیا واقعاً تغییر مطلوبی روی داده است؟
5 سعی کنید در فرایند اجرای کار یا حین عمل شاخص ها و معیارهای لازم برای ارزیابی از عمل تان گردآوری کنید.
6 با توجه به موضوع پژوهش، گروه و افراد ارزیاب را تعیین کنید.
*تجدید نظر و دادن گزارش نهایی یا اطّلاع رسانی:
پس از اعتباریابی یا اعتبار بخشی کار خود اصلاحات لازم و نهایی را در عمل پیشنهادی انجام می دهیم و به عنوان سندی علمی آن را آماده می کنیم. انتشار یافته ها، آخرین مرحله پژوهش در عمل است. ص 111 88
هدف از اقدام پژوهی چیست؟
سرمد و همکاران 1379 به نقل از بازرگان هدف این دسته از پژوهش های آموزشی، توصیف شرایط یا پدیده های مربوط به نظام آموزشی می باشد.
با استفاده از اقدام پژوهی می توان موقعیت های نامعین ملموس مربوط به اقدام ها و عملیات آموزشی را مشخص کرد و در بهبودی آن کوشید.
رضایی 1382 به نقل ازژانت مسترز هدف اقدام پژوهی را’’ کمک به حل مسائل عملی مورد توجه و علاقه مردم در یک موقعیت دشوارمی داند ‘‘.
ایرانی و بختیاری1382 به نقل از استاین ایزاک هدفهای اقدام پژوهی را به شرح ذیل اظهار می دارد:
1 کشف استعدادهای نهفته و فراهم ساختن بستری مناسب جهت رشد و شکوفایی معلمان.
2 ارج نهادن به فعالیت های پژوهشی معلمان و سایر همکاران فرهنگی.
3 شناخت معلمان نوآور و پژوهشگر و بهره گیری از تجارب ارزشمند آنان در جهت ارتقای کیفی نظام آموزش و پرورش.
4 گسترش مهارتها یا رویکردهای جدید و حل مسائل با استفاده از کاربرد مستقیم روش ها و مهارتها در مراکز آموزشی و یا محیط های واقعی و شغلی و …
ساکی1382 به نقل از دلاور اهداف پژوهش در عمل را چنین برمی شمارد:
1 این پژوهش وسیله ای برای چاره اندیشی درباره مسائلی است که در موقعیت های خاص، تشخیص داده می شود.
2توانایی تحلیل معلمان را افرونتر ساخته و خود آگاهی آنها را بالا می برد.
3 روشی برای بهبود شرایط طبیعی در بین معلمان و پژوهشگران است که با کار دانشگاهی سر وکار دارند. همچنین شکست در حیطه تحقیق سنتی را چاره اندیشی کرده و پیشنهادهای روشنی ارائه می کند.
4 این شیوه پژوهشی ابزاری برای تزریق رویکرد مبتنی بر نوآوری بر پیکره آموزش و یادگیری است.
سرمد و همکاران1377 پیش فرضها و شرایط مناسب برای اقدام پژوهی را به شرح ذیل اعلام میدارد :
معلمان وقتی عملکردشان افزایش می یابد که تجربه های خود را در رابطه با فرایند یاددهی یادگیری با همکاران دیگر در میان گذارند و با آنان تبادل نظر نمایند. مشارکت معلمان هم ردیف و هم رشته از طریق اقدام پژوهی در یک طرح پژوهشی، باعث می شود که آنان اطلاعات و تجربه های خود را مبادله نمایند. معلمان با اطمینان و احترام متقابل به یکدیگر در اقدام پژوهی مشارکت می جویند. معلمان شرکت کننده در طرح اقدام پژوهی باید به ضرورت آشنایی با فنون پایه پژوهشی اعتقاد داشته باشند.
تحول در نظام اداری آموزش و پرورش شامل سازمان و ادارات مناطق :
باید توجه داشت که تحول در آموزش و پرورش _که در گفته های مقام معظّم رهبری به صراحت به آن اشاره می شود _ نیازمند وقت گذاشتن زیاد و از همه مهم تر اجرایی و عملی شدن سند چشم انداز و نتایج پژوهش ها است. در این راه باید سیاست ها و اعمال غلط شناسایی شوند و بلافاصله پس از برچیده شدن آنها سیاست ها و اعمال جدید جایگزین شوند و همه کارکنان آموزش و پرورش باید با عشق به کارشان زمینه تحول را فراهم سازند و از اختلاف و لجبازی به شدت دوری کنند، همان طور که خداوند در قرآن همه مسلمین را به اتحاد می خواند.
در این قسمت به نقاط قوت، مسائل و مشکلات موجود در نظام اداری آموزش و پرورش، که تأثیر زیادی بر عملکرد مدارس دارد می پردازیم و در نهایت به تشریح بخشی از نظریه " آموزش و پرورش کیفی فراگیر " می پردازیم.
یکی از نقاط قوتی که در اداری آموزش و پرورش وجود دارد، طرح معلم پژوهنده است. این طرح به صورتی کاملا هوشمندانه ای اطلاعات معلم را به روز می کند و در افزایش مهارت های حرفه ای به او کمک می کند، علاوه بر این با اجرای طرح مشکلی از مشکلات مدرسه و دانش آموزان حل می شود. نکته ای که باید در روند اجرایی این طرح مورد توجه باشد این است که باید نسبت به آگاهی و توجیه معلمان تلاشی وافر شود و با در دسترس گذاشتن منابع و کتب لازم به افزایش کیفیت آموزش و پرورش کمک شود؛ از مسئولین ادارات نیز انتظار می رود همت خود را در فراگیر کردن این طرح مصروف دارند و اجازه ندهند تمام جریان به یک بخشنامه خلاصه شود.
از ضعف های موجود در نظام اداری آموزش و پرورش که در سایر ادارات نیز دیده می شود، ظاهر گرا بودن است با این توضیح که هر کاری انجام می شود تا ظاهر قضایا حفظ شود ولی وقتی باطن و عمق اعمال صورت گرفته را بررسی می کنیم در چندی از موارد، متوجه می شویم که اقداماتی به صورت سطحی انجام شده و نتیجه ای در بر نداشته اند. این اعمال کیفیت ( همان چیزی که مقام معظّم رهبری بر ارتقای آن تأکید دارند.) را به شدت کاهش می دهند و خسارات زیادی بر بدنه آموزش و پرورش وارد می کنند.
باعث تعجب است، زمانی که می بینیم ( با وجود آمارهای دقیقی که هر ساله از تعداد دانش آموزان به عمل می آید.) در برخی از روستاها مدارس راهنمایی را با بودجه هایی کلان درست می کنند ولی بعد از 2 یا 3 سال فعالیت، به دلیل کمی تعداد دانش آموزان، منحل میشوند و برای جمع آوری آنها در یک مرکز شبانه روزی، دوباره بودجه کلان دیگری صرف می شود، به همین سادگی!!! اگر از آمارهای موجود به صورت کاربردی استفاده می شد این اتفاق نمی افتاد و بودجه های کلانی که در این راه به هدر رفت، حداقل به مدارس مستضعف منطقه داده می شد تا وضع وسایل آموزشی و پرورشی و سایر امکانات لازم را ارتقا و گسترش دهند و این یعنی افزایش کیفیت و ایجاد عدالت آموزشی.
و این گونه آموزش و پرورش کشور ما از بی توجهی به آمارهای موجود صدمات زیادی را متحمل شده است. باید بدانیم که پیشرفت، نیازمند پافشاری بر پیگیری مشکلات و ثابت قدم بودن در گرد آوری داده هایی خلاصه می شود که ابعاد مشکل را نشان می دهد. جیم لئونارد، مشاور آماری که سال ها با مدارس و صنایع همکاری دارد، می گوید: این کار [پیشرفت] جون متمرکز کردن اعداد بر یک مسأله است. و این را از یاد نبریم که بی دقتی، دشمن پیشرفت است.
« اگر می خواهیم سازمان های هدفمند و مبتنی بر اطلاعات داشته باشیم، افراد باید وقت اندیشه و کار کردن با یکدیگر را داشته باشند. در پنجمین رشته (1990) "پیتر سنج" به این موضوع اشاره می کند که، « گروهی که بزرگی و عظمت یافته است با چنین بزرگی آغاز ننموده،بلکه آموخته است تا نتایج فوق العاده را به وجود آورد.» او همچنین بر این نکته پای می فشارد که نه تنها کارکنان باید زمان کافی برای گفت و گو در اختیار داشته باشند، بلکه باید نهادهایی وجود داشته باشد که حتی گسترده ترین اندیشه ها جدی گرفته شود و اختلاف ها تحمل شود و داوری پایدار گردد. او میان گفت و گو ( که مجادله را به تعویق می اندازد) و عدم توافق و بحث ( جایی که عدم توافق ضروری است، زیرا که تصمیم هایی اتخاذ شود) فرق می گذارد. او در این مورد، ایجاد نوعی توازن را میان دو مقوله یاد شده پیشنهاد می کند. برای شکل گرفتن آنچه که او "سازمان یادگیری" مینامد، لازم می داند تلاشی عمده برای پدید آمدن فرصت هایی برای ملاقات و گفت و گوی آموزگاران و مدیران با یکدیگر – در محیطی آموزشی نه تهدید آمیز- یا به گفته دمینگ برای ترس زدایی، به وجود آید. چنین همکاری و کار مشترکی می تواند بهترین حاصل را برای هر شخص [و سازمان مربوطه] به بار آورد.»
کلید حل تمام مشکلات موجود این است که به نظرات،انتقادات و پیشنهادات معلمین توجه شود و از آنها برای تحول در آموزش و پرورش استفاده شود و از آنها برای تحول مطلوب در آموزش و پرورش استفاده شود.( هیچ کس نمی تواند بدون رو در رو شدن با مشکلات دانش آموزان، معلمین و مدارس پیشنهاد و راهکار درستی برای تحوّل در آموزش و پرورش ارائه دهد.)
مسئله بعد پاداش ها و امتیازاتی است که به کارکنان آموزش و پرورش داده می شود، « پاداش ها باید بر اساس اعتقاد درست به سعی و تلاش و پیشرفت، و نه صرفا بر مبنای نتایج به دست آمده، استوار باشد. پاداش گروهی و نه فردی، خردمندانه تر است. پاداش های پولی به گونه ای محسوس می تواند موجب حرکت جهش وار به سوی سعی و تلاش مضاعف است. اما اگر طبقه بندی کارکنان یا نتایج، موجب افزایش اختلاف میان آنان گردد، به گونه ای بالقوه موجب تضعیف روحیه آنان و حتی از میان بردن اشتیاق شان به سهیم شدن در عملکرد کامل و ماهرانه گردد؛ یعنی آنچه که برای نیل به پیشرفت و توسعه ای پایدار از اصول اساسی به شمار می رود. ما باید به دنبال رسیدن به تشکیلاتی باشیم که بیشتر بر نحوه خود ارزیابی کارکنان استوار باشد و هراس و ارعاب را پدید نیاورد. نظام یاد شده باید به گونه ای طرح ریزی و اجرا شود که موجب رواج خطر کردن و نوآوری گردد، تا وسوسه کارکنان به دست کاری نتایج حاصل از ثبت نتایج.
بیشترین شکایاتی که از معلمان در مورد ادارات و مدارس می شنویم عبارتند از : ارتباط ضعیف، فقدان مشورت و اتلاف وقت در نشست های کارکنان روش کاری اتخاذ شده برای تمام مشکلات معمولا یکسان است و تعداد کمی از افراد ( معمولا افرادی معیّن ) برای اکثریت صحبت می کنند.
ما نیاز داریم که گروه هایی مجزا متشکل از معلمان تمام مقاطع ایجاد کنیم و در مورد این گروه ها باید توجه داشت که « گروه های موفق، روش های مؤثر کاری دارند. این روش ها بنا به مشکل موجود و علایق و مهارت های افراد گروه متغیّر می باشد. این روش های کاری که اهمیتی برابر با نتایج دارد، آشکارا مورد بحث قرار می گیرد ( زیرا نتایج از فرایند بر می خیزد ) و به عنوان فرصت های گروه در نظر گرفته می شود تا فرا گیرند چگونه به بهترین نحو مدیریت کنند. اعضای گروه همیشه به تمام اطلاعات دسترسی کامل دارند، می دانند چه کسی چه کاری انجام می دهد و زمان انجام کار چه وقت است، آگاهند که چه منابعی برای آنان موجود است؛ و می دانند که چه موقع از گروه انتظار می رود با سایران کار کند و در مییابند که سایر گروه های سازمان چه کاری انجام می دهند و این که کار آنها چه تأثیری بر کار خودش دارد. گروه های موفق ... بر وقت نیز به طور مؤثری نظارت دارند. احتمال دارد این نکته ها بسیار ابتدایی و اصولی به نظر برسند، در عین حال جالب است که بدانیم بسیاری از مدارس بعضی یا تمام این کارها را بسیار ضعیف انجام میدهند. ... گروه برای موفقیت، به دانش و شایستگی های یکایک اعضای خود متّکی است. اگر قرار است گروه با گذشت زمان پیشرفت کند، باید افراد درون گروه را تشویق به شناسایی نیازهای شان برای پیشرفت کند.... گروه باید این توان را داشته باشد که به افراد کمک کند تا نیازهای شان را برای پیشرفت شناخته و ملزومات پیشرفت فردی و حرفه ای را تسهیل کند.... گروه های موفق خود را با سایر گروه ها پیوند می زنند، در اندیشه ها و علایق سهیم می شوند، روش های کاری را که مؤثر یافته اند مبادله کرده و پیوند های عملکردی متقابل را در زمان مناسب به وجود می آورند. گروه های درون یک سازمان وقت خود را صرف مبارزه با یکدیگر نمی کنند ــ این عمل استفاده ای مخرب از کار مایه و معمولا غیر سازنده است. به جای آن، آنها در جست و جوی مزایای موفقیت گروه از طریق روابط کاری مؤثر می باشند. »
ما نیاز داریم که مدیریت کیفی را در آموزش و پرورش به صورت فراگیر اجرا کنیم؛برای تحقق چنین مدیریتی با ید سه کیفیت نرم افزاری در ادارات ما ایجاد شود که به تشریح تک تک آنها می پردازیم: «نخستین نرم ( افزار ) در مطالعه مدیریت کیفی فراگیر، فرهنگ است... یک سازمان موفق برخوردار از مدیریت کیفی فراگیر (TQM) ، سازمانی است که سازمانی است که فرهنگی را با شرایط زیر اجرا کرده باشد:
1) نوآوری و ابتکار در آن بسیار معتبر باشد.
2) عملکرد و مشارکت، مقدم بر موقعیت و مقام باشد.
3) رهبری تابع عمل و نه موقعیت و مقام باشد.
4) پاداش ها بر مبنای فعالیت های گروه کاری داده شود.
5) پیشرفت، یادگیری، و کار آموزی به عنوان شیوه های حیاتی پایداری و تقویت سازمان قلمداد میشود.
6) اختیار در نیل به هدف های چالش آمیز که از طریق پیشرفت و موفقیت پیوسته حاصل می شود، فضایی را برای خود انگیزی ایجاد می کند.
چنین فرهنگی نقش نظارت آنهایی را که در موقعیت های رهبری اند به حداقل، و صمیمیت بین کارکنان و مشتری [دانش آموزان و والدین] را به حداکثر می رساند.
دومین نرم ( افزار ) مدیریت کیفی فراگیر در TQM ، تعهد است.تعهد باعث خطر کردن ها در جهت رسیدن به هدف ها، و اطلاع رسانی منظم فرصت های موجود به دیگران با هدف پیشرفت و نوآوری است.
آخرین نرم ( افزار ) مدیریت کیفی فراگیر در TQM ، ارتباط است. یک سازمان موفق در مدیریت کیفی فراگیر ، سازمانی است که در آن ارتباط های درونی و مابین گروه های کاری، قوی ـ ساده ـ و اثر بخش است. چنین سازمانی به جای اتکا بر شایعات و مفروضات، بر حقایق و ادراک اصیل استوار است. ارتباطات به سهولت مابین حوزه های مختلف سازمان در جریان است. نباید در هنگام تدوین پیشنهادها و برقراری ارتباط ها و یا اصلاح و تحول ها به این که چه کسی به صدور مجوّز مبادرت و یا به انجام کار پرداخته است اهمیتی داده شود؛ بلکه مهم این باشد که این فعالیت برای اصلاح فرایند و یا کیفیت عملکرد است.
ما به صورت جدی نیازمند ارتباط بیشتر مدیریت و کارکنان هستیم و چه خوب می شد اگر مسئولین اداره در هر سال تحصیلی حداقل 2 بار از تمام مدارس تحت پوشش خود بازدید می کردند، نه با منظور بازرسی بلکه برای لمس و درک مشکلات و موفقیت ها از نزدیک و حل مشکلات و تشویق موفقیت ها با دیده ای باز .
و در نهایت باید به این نکته توجه کرد که در گذشته طبقات آموزش و پرورش بر اساس درجه اهمیت به این شرح بود: « 1- مدیران 2- معلمان 3- دانش آموزان »، ولی در زمان حال باید این ترتیب را تغییر داد و درجه اهمیت را این گونه نوشت: « 1- دانش آموزان 2- معلمان 3- مدیران». در این مورد هرگز نباید فراموش کرد که تمام کارهایی که در وزارت عظیم آموزش و پرورش انجام می شود به خاطر دانش آموزان است( می توان گفت دانش آموزان مشتریان آموزش و پرورش هستند.) و باید آنها را در بالاترین درجه اهمیت قرار داد.
( این تحقیق در اداره آموزش و پرورش کدکن تدوین و ارائه شده است و هرگونه استفاده منوط به اجازه از صاحب وبلاگ تربیت برتر است.)
ضرورت تحول در دولت و وزارت آموزش و پرورش: «مأموریت نظام آموزش و پرورش عبارت است از مجموعه اهداف (ویژگی های انسان مطلوب )و وظایف ( ناظر به تحقق شرایط و اقتضائات ، تأمین ابزارها ، وسائل و امکانات ) که باتحقق آن افراد آماده ایفای نقش های مفید فردی و اجتماعی در عرصه های توسعه ملی و در تعامل با تحولات محیطی منطقه ای و جهانی می گردند .» با وجود این که وزارت آموزش و پرورش بزرگترین وزارت کشور است و نمی توان نقش کلیدی آن در پیشبرد اهداف بیست ساله را نادیده گرفت و دولت محترم نیز همواره سعی در ارتقای آن داشته است. ولی در مواردی طرح های ارائه و اجرا شده، باعث وارد آمدن ضربات جبران ناپذیری بر پیکره این وزارتخانه و از همه بیشتر بر دانش آموزان شده است. یکی از این ضربات زمانی وارد شد و می شود که نقش مراکز تربیت معلم در تربیت نیروی کار آزموده و متعهد، کم رنگ شد و در مقابل ، نیروهای حق التدریس و پیمانی به صورت گسترده به کار گرفته شدند و به دلایلی همچون آشنا نبودن این افراد با روش تدریس و چگونگی برخورد با روحیه بچه ها و ناچیز بودن حقوق پرداختی به آنها، هیچ گونه تلاشی(و یا حداقل تلاش) در جهت آموزش فرزندان این مملکت انجام ندادند.( نباید از نظر دور داشت که افرادی استثنا نیز وجود دارند.) و حالا که تجربه های زیادی در این مورد به دست آمده است، از دولت انتظار میرود که نقش مراکز تربیت معلم را پررنگ تر کند و به این ترتیب افرادی آموزش دیده، متخصص در امر تربیت دانش آموزان و دیندار وترد آموزش و پرورش کند؛ و این مسئله مهمی است که با اجرای آن می توان کیفیت، کارایی و بازدهی آموزش و پرورش را تضمین کنیم. اگر ما بخواهیم به این گفته رهبر معظم انقلاب که « باید به مسئله ی پرورش و جریان پروش اهمیت داده شود؛ درکتاب درسی، در انتخاب معلم، در تربیت معلم، در خود سازماندهی و هر چه آموزش و پرورش بتواند از گسترش کمی پرهیز کند بهتر است؛ چون گسترش کمی آموزش و پرورش ، امروز در اولویت نیست؛ گسترش کیفی مهم است. نیاز ها بر آورده شود. آن مقداری که نیاز به معلم و مدرسه هست تأمین شود. درجه اول، گسترش کیفی باشد؛ بالا بردن ارتقاء رتبه معلمان از لحاظ آمادگی، تجربه، دانش، فرهنگ؛ این چیزهایی است که در آموزش و پرورش است.»عمل کنیم، ناگزیر باید روند به کارگیری نیروهای حق التدریس و پیمانی متوقف شود و تنها مرجع ورود معلمان به آموزش و پرورش، مراکز تربیت معلم باشد. در نتایج مطالعات پرلز 2006 که در کشور ما انجام شده، آمده است که « در ایران 34 درصد دانش آموزان، معلمانی دارند که دوره متوسطه را به پایان رسانده اند.»[2]با توجه به این آمار و واقعیات موجود، باید هر چه زودتر برنامه هایی تدوین و اجرا شود که تحصیلات و اطلاعات تخصصی معلمان را بالا ببرد. روشن است که کیفیت کار یک معلم با تحصیلات بالاتر و دانش بیشتر، فراتر از یک معلم با تحصیلات کمتر است. موردی دیگری که باید به آن توجه شود، حقوق فرهنگیان است که از چند جهت باید بررسی شود: اول این که وقتی دولت افرادی را به عنوان حق التدریس استخدام می کند، در چند سال اول خدمت، حقوق ناچیزی به آنها پرداخت می شود و این باعث ازبین رفتن و حتی به وجود نیامدن انگیزه تدریس در این افراد می شود. چنین افرادی پس از اینکه به طور رسمی استخدام می شوند، نیز بدون هیچ گونه انگیزه ای خدمت میکنند و تدریسی با کیفیت پایین ارائه میدهند. دوم این که در مواردی اندک، حقوق معلمان دیر پرداخت میشود و این خود باعث دل مشغولی معلم به مسائل مالی و بحران های ناشی از آن می شود، که ناخودآگاه از کیفیت تدریسش کاسته می شود. امروزه به دلیل فراگیر شدن فرهنگ فرزند کمتر زندگی بهتر و دلایل اجتماعی دیگر، کلاس های چند پایه در کشور زیاد شده اند و نیاز به توجه ویژه به این کلاس ها و معلمان آن ها است، ولی برعکس در این مورد هیچ گونه اعتنایی نشده است، تا آن جایی که دکتر محرم آقازاده می گوید: « تدریس چند پایه درست مثل سایر بخش های دنیای در حال توسعه و توسعه یافته، از زمان شروع سیستم تحصیل همگانی رسمی وجود داشته است. هر چند کلاس های چندپایه برای مدت های مدید با ما همراه بوده اند، سیستم های آموزشی رسمی توجه کافی به چالش های محیط چندپایه نکرده اند، برای نمونه: 1- اکثریت معلمانی که هم اکنون در کلاس های چندپایه تدریس می کنند آموزش خاصی برای تدریس این کلاس ها ندیده اند. 2- توجه کمی به این مسئله در سیاست های آموزشی دولت می شود. 3- حمایت ضمن خدمت جزئی، از معلمان چندپایه میشود یه اصلا حمایتی در کار نیست. 4- مراکز تربیت معلم از [قرار دادن روش] تدریس چندپایه در برنامه های تربیت معلم خود چشم پوشی کرده اند. و به این ترتیب بیشتر معلمان چندپایه به حال خود واگذاشته شده اند.»[3] به این ترتیب از مسئولان انتظار می رود در مورد کلاس های چندپایه- که روز به روز بر تعدادشان افزوده می شود- تصمیمات سازنده ای اتخاذ کنند تا ضمن بالا بردن کیفیت آموزش در این مدارس، حقی از دانش آموزان این مدارس ضایع نشود. مسئله دیگر عدالت آموزشی است که رهبر معظم انقلاب نیز در موارد زیادی به آن اشاره و اهتمام داشته اند، ولی عملا شاهد هستیم که هیچ تلاشی در این زمینه، حداقل در مقام عمل نشده است. عدالت آموزشی یعنی این که همه مدارس ( همه دانش آموزان ) از امکانات یکسان برخوردار باشند( از لحاظ وسایل کمک آموزشی، از لحاظ امکانات پرورشی و تربیت بدنی و در نهایت از لحاظ بودجه های دریافتی ). برخی از مدارس سرشار از وسایل کمک آموزشی هستند وظرفیت استفاده از آن وسایل را ندارند، در صورتی که مدارسی در مناطق مستضعف، بهدنبال چنین وسایلی هستند و به دیت نمی آورند. و حالا این سؤال پیش می آید که چرا باید ما انتظار داشته باشیم که سطح درک و سطح آموزشی یک دانش آموز منطقه 1 با یک دانش آموز منطقه 3 یکسان باشد؟ آیا منصفانه است که کودکی در مناطق مستضعف (منطقه 3) متولد شود و علی رقم تحمل محرومیت های ناشی از تبعیض اجتماعی و اقتصادی ، شاهد این واقعیت باشد که آموزش و پرورش نیز کمترین امکانات آموزشی را در اختیارش می گذارد؟ چرا باید برخی از مدارس 30 میلیون تومان سرانه بگیرند در حالی که سایر مدارس حداکثر یک میلیون سرانه داشته باشند؟ به این سؤالات نمی توان پاسخ داد، و راهی جز ایجاد عدالت آموزشی در مدارس سطح کشور باقی نمی ماند؛ همان طور که مولایمان علی (ع) از عدالت سخن می گفتند و آن را به بهترین شکل عملی می کردند. شبکه ملی مدارس طرحی جالب و تحولگرایانه است که متأسفانه به کندی اجرا می شود. امروزه که فن آوری اطلاعات حرف اول را می زند، نباید بگذاریم دانش آموزان ما از نعمت اینترنت و کاربردهای فن آوری اطلاعات بی بهره بمانند. وزارت می تواند با برنامه ریزی دقیق که قابلیت اجرا آن تضمین شده باشد و اطلاع رسانی به جامعه، این شبکه را فراگیر کند. مشکل دیگری که به نظر می رسد در سطح وزارت نمود بیشتری دارد، این است که با ورود هر وزیر به این وزارتخانه ی عظیم و کلیدی، سیاست های جدیدی شروع به مطرح شدن می کنندو در راستای همین سیاست ها زیرساخت هایی به وجود می آیدو هنوز اجرایی نشده اند که وزیر بعدی از راه می رسد و سیاست های وزیر قبلی را نفی می کند؛ زیرساخت های به وجود آمده را نادیده می گیرد و شروع به ایجاد زیرساخت های جدید می کندو این نشان از انعطاف پذیری اندک نظنم اداری آموزش و پرورش ما دارد و البته حل این مشکل به قدرتی عظیم نیاز دارد و ناگذیر از آنجا رد می شویم. [2] وزارت آموزش و پرورش، نشریه خبری- تحلیلی و آموزشی نگاه، شماره 407، مهرماه 1388، هفته سوم [3] محرم آقازاده، (مترجم) خودآموز تدریس چندپایه، اثر:کنعان مکوسانا و ماری جویس کاپیسا، (تهران : انتشارات آییژ ، 1386) ، مقدمه ( این تحقیق در اداره آموزش و پرورش کدکن تدوین و ارائه شده است و هرگونه سوء استفاده منوط به اجازه از صاحب وبلاگ تربیت برتر است.)
نظریه تمرین:
روش تدریس توضیحی علاوه بر توضیحات معلم نیاز به تمرین دارد. برای ارائه تمرین یا استفاده از تمرین باید به شش اصل را رعایت کنیم. این اصول از نظریه تمرین استخراج شده است و به شرح زیر است:
اصل اول، « شکل دهی » است؛ منظور همان پدید آوری مهارت در یاد گیرنده است. معلم با رعایت اصل شکل دهی، کمک هایی را در سطوح گوناگون ارائه می دهد. این کمک ها ممکن است از یاری کامل معلم تا انجام نیمه مستقل و مستقل تمرین متغیر باشد. معلم این کمک ها را تا زمانی ادامه میدهد که دانش آموزان خود ، توانایی عهده دار شدن انجام دادن تمرین را بپذیرد.
اصل دوم، « طول مدت تمرین » است. پژوهش ها نشان داده اند هر اندازه تمرین یاد گیرنده بیشتر باشد بر میزان یاد دادی او افزوده می شود. به عبارت دیگر با تمرین زیاد فراموشی به حداقل میرسد. باید توجه شود که محدوده های زمانی کوتاه برای تمرین، مفیدتر از محدوده های زمانی بلند است. خوب است که تمرین در حدود 5 تا 10 دقیقه صورت گیرد و همچنین در طول چند روز استمرار داشته باشد. برای این منظور استفاده از تکالیف منزل مفید به نظر می رسد. این دیدگاه برای دانش آموزان دوره ابتدایی بسیار مطلوب است. برای دانش آموزان دوره راهنمایی میتوان از محدوده های زمانی 30 تا 40 دقیقه ای استفاده کرد و اگر فاصله تمرین ها در این دوره بیشتر باشد اثرگذاری بالاتری دارد.
اصل سوم، « بازبینی » است. بر اساس این اصل باید از بروز خطا در مراحل اولیه تمرین جلوگیری شود. زیرا همراه بودن تمرین با اشتباه امکان دارد سبب مزاحمت برای یادگیری های آینده شود. برای جلوگیری از تثبیت خطا در ذهن یادگیرنده، باید بازخورد اصلاحی داده شود.ارائه بازخورد های اصلاحی فوری، یعنی دادن آگاهی درباره نحوه عملکرد و چگونگی تصحیح خطا به یادگیرنده در از بین بردن سوء درک و فهم اولیه یاری می کند.
اصل چهارم، « سطح درستی » تمرین است.
بازی های به برانگیزانه :
در این نوع بازی ها درک و حس کردن آگاهانه ویژگی های جسمانی خود، کمک می کند تا نیرو های متمرکز، خلاق اجتماعی، توان شکوفایی بیابند. «به برانگیزی» یک روش پرورش شخصیت است و زمینه تقویت خود آگاهی و روند خودشناسی کودک را فراهم می کند. چنانچه مفهوم «به برانگیزی» را توصیف حالتی بدانیم، گویی توصیف چگونگی برانگیختگی مدنظر است، برانگیختگی سنجیده و در بهترین وجه ممکن، جسم و روح و حتی احساسات را با استراحت و اختلال زدایی به تعادل می رساند، و جسم و روح برای درک و کارکردی بزرگ، توانا می شوند.
به برانگیزی، دارویی سودمند است که کودک زیر فشار، آشفته و همچنین گوشه گیر، وحشت زده و بی انگیزه را دوباره به برانگیختگی خوشایندی رهنمون کند. تمرین های پیشنهاد شده در این بخش جزء روش های به برانگیزی نابی که مربیان ویژه و آموزش دیده آنها را به کار می گیرند، نمی باشد. اینکه هر مربی بتواند بدون تفکر، در کار روزانه خود تأثیر گذار باشد، یک به برانگیزی مبتنی بر عمل است. انجام منظم و مرتب تمرین های به برانگیزی، به تساوی برانگیختگی در کودکان را می شوند. از این رو، توانایی احساسی آنها را بهبود می بخشد.
بازی نوار لاستیکی :
هدف: احساس تک تک اعضای بدن از راه فعالیت شدید و هدفمند با استراحتی هدف دار، برطرف کردن گرفتگی عضلات.
شیوه اجرا: بچه ها با پاهای کاملا باز می ایستند و کف پاهای آنها در تماس مستقیم با کف زمین است. سپس بر روی بدن خود متمرکز می کنند در جهات مختلف خم شده و خود را می کشند. برای این کار، البته با توجه به راهنمایی های بزرگتر ها، تک تک اعضای بدن نظیر؛ بازوها، انگشتها، پاها، زانو ها، و در نهایت تمام بدن را می کشند. در طول بازی، بدن باید همواره شل باشد.
با زی بزرگ راه :
هدف: تماس با توپ را حفظ کردن؛ آشنایی با حد و مرز بدن خود با حساس کردن پوست به متحرک های بیرونی.
شیوه اجرا :بچه ها یک توپ تنیس را بین کف یک دست و بدن کودک قرار می دهیم و از کودک می خواهیم با کف همان یک دست و در حالتی که توپ با بدن در حال تماس است، توپ را روی تمام سطح بدن راه ببرد و اگر توپ به زمین افتاد بازی کننده می سوزد و باید دانش آموز دیگری این کار را انجام بدهد. البته اگر توپ به اندازه کافی داشته باشیم دانش آموزان را به چند گروه تقسیم می کنیم و به هر گروه یک توپ می دهیم و از آنها می خواهیم با رعایت قانون بازی به صورت گروهی بازی کنند.
بازی یکی بودن با .... :
هدف: احساس آگاهانه، برخوردی آگاهانه با تک تک اعضای بدن و عضلات، برطرف کردن گرفتگی عضلات، تمرکز بر روی تنفس.
شیوه اجرا : بچه ها بر روی یک زیر انداز دراز می کشند و توجه خود را بر روی اعضای جداگانه ای که نام برده می شوند معطوف می کنند ( شانه ها، دست ها و ... ). اکنون این اعضا با فشار دادن عضو مربوط به زیر انداز بیشتر احساس می شوند و این فشار به گونه ای است که گویی عضو نام برده شده با زیر انداز یکی است.
روش های پیشنهادی : تمرکز بر روی تک تک اعضا صورت می گیرد و این اعضا آگاهانه کشیده و سپس شل می شوند. نفس، در هنگام کشیدن نگه داشته می شود و در هنگام استراحت، دوباره رها می گردد.
بازی ماساژ سر :
هدف: شل کردن عضلات، شناخت بدن خود ( جاهای نرم و سخت )، خودشناسی، رهایی از ترس ناشی از تماس با دیگران .
شیوه اجرا : بچه ها روی یک زیر انداز می نشینند و با یک یا دو دست مشت کرده، به بدن خود ضربه می زنند.
بازی راه رفتن سوسکی :
هدف : شل کردن عضلات، شناخت تحرک پذیری خود
شیوه اجرا : بچه ها به پشت دراز می کشند و دست و پای خود را تکان داده و بازو و زانوها را آزادانه در هوا حرکت می دهند. پس از یک جنب و جوش شدید راحت به پشت دراز می کشند و استراحت می کنند.
بازی ساعت پاندولی:
هدف : خود را حس کردن؛ تمدد اعصاب با تحرک
شیوه اجرا : بچه ها با پاهای باز محکم روی زمین می ایستند و در حالی که بالا تنه خود را راست نگه داشته اند، اکنون خیلی آهسته تا جایی که می توانند بالا تنه خود را مانند پاندول به جلو و عقب حرکت می دهند. زمانی که ریتم پاندول را شناختید، چشم ها را ببندید و با بدنی شل و رها به حرکت پاندولی خود ادامه دهید پس از مدتی، به آرامی حرکت خود را متوقف کنید. مدت کوتاهی در همین حالت بایستید. آن چه را در بدنشان رخ می دهد حس کنند.
بازی حس کردن دست ها :
هدف : احساس آگاهانه بدن خود؛ آموزش حس لامسه، با تمرین توانایی تمرکز و توانایی خود برای انجام دادن کارهای غیر معمولی.
شیوه اجرا : بچه ها نشسته یا می ایستند و کف دست ها را بدون فشار بر روی هم می گذارند. چشمها را می بندند و تک تک انگشتان و دست را آگاهانه و با دقت حس می کنند. در همین حالت باقی مانده و آن چه را روی می دهد، با دقت احساس می کنند. آنها به چیزهایی که به آرامی در حال رخ دادن است، توجه می کنند ( ظهور گرما و واکنش های دیگر). این احساس تا زمانی که تحمل آن را داشته باشند، برای آنها قابل درک است.
بازی تماس با اشیا :
هدف : تقویت حس جنبشی – لامسه ای، با تمرکز به آرامش رسیدن در مرکز دایره اشیای چندی مانند: توپ تنیس، جارو، کتاب، سنگ، چوب و ... گذاشته می شود.
شیوه اجرا : هر یک از بچه ها بر روی اشیای مرکز دایره تمرکز می کند، چشم ها را می بندند، یکی از اشیا را بر میدارند و با انگشتان ، آن را دقیقا لمس می کنند. شکل اندازه و چگونگی آن، آگاهانه درک می شود. اشیا را می توان چندین بار عوض کرد.
روش های پیشنهادی : اشیا را می توان با پا یا کمر نیز لمس کرد.
