بررسی تحول در آموزش و پرورش با تاکید بر نظرات رهبر معظم انقلاب:
سیاستهای کلی برنامه پنجم با رویکرد مبنایی پیشرفت و عدالت از سوی مقام معظم رهبری به رئیس جمهور ابلاغ شد و انتظار طبیعی آن است که تجربیات چهار برنامه گذشته دقیقا مورد بهرهبرداری قرار گیرد و برنامه پنجم کارآمدتر و منسجمتر تدوین شود. در این میان به این سوال نیز باید پاسخ دادکه دستگاه عظیم تعلیم و تربیت کشور در برنامه پنجم – که گامی در راه دستیابی به اهداف سند چشمانداز است چه منزلت و در عین حال چه مسئولیتی دارد؟ مجموعه ابلاغ شده مشتمل بر 45 سیاست کلی است که باتوجه به برخی شفافسازیهایی که ذیل بعضی از آنها آمده است جمعا بالغ بر 98 مورد میشود و در بند هشت بخش امور علمی و فناوری، سیاستی که آموزش و پرورش باید در تدوین برنامه پنجساله خود تعقیب کند چنین تبیین شده است؛ "تحول در نظام آموزش و پرورش با هدف ارتقای کیفی آن براساس نیازها و اولویتهای کشور در سه حوزه دانش، مهارت و تربیت و نیز افزایش سلامت روحی و جسمی دانشآموزان" برای آشنایی بیشتر با ابعاد این تحول بنیادین و پیشنیازها و الزامات آن، میبایست به نقش کلیدی دستگاه تعلیم و تربیت و جایگاه زیربنایی آن در تمامی برنامهریزیهای کشور توجه کرد.
به بیانی روشنتر زیرساخت همه زیرساختها آموزش و پرورش است و در هر عرصهای اگر بناست اقدامی اساسی و زیربنایی و ماندگار انجام شود باید از مدرسه آغاز کرد. شواهدی از سیاستهای برنامه پنجم میتواند گواه این ادعا باشد: به عنوان نمونه در بخشی از سیاست های فرهنگی بر"تقویت قانونگرایی و انضباط اجتماعی و خودباوری، وجدان کاری و قناعت و روحیه کار جمعی و" ... تاکید و در بخشی دیگر به "مقابله با جریانات انحرافی در حوزه دین و زدودن خرافات" اشاره شده است. چه کسی تردید دارد که تنها با تربیت صحیح و مستمر طی سالهای مدرسه میتوان این فضایل اخلاقی را در نسل آینده نهادینه ساخت و انسانهایی که با این خصوصیات تربیت و آراسته شده باشند، خود برای پالایش فضای فرهنگی جامعه همت میگمارند. همچنین در سیاستهای علمی و فناوری "بر ارتقای جایگاه پژوهش و نوآوری و تولید علم و فناوری" تاکید شده است. در اینجا هم نقش نظام آموزشی کشور در پرورش روحیه علم دوستی و تفکر خلاق در کودکان و نوجوانان برکسی پوشیده نیست و از این دوران است که میتوان دانشآموزان را با اندیشیدن و مطالعه و خلاقیت مانوس و علاقهمند ساخت.
در سیاستهای اجتماعی نیز به مواردی اشاره شده است که با سرمایهگذاری در آموزش و پرورش میتوان به آنها عینیت بخشید، به عنوان مثال "تقویت هویت ملی جوانان" یا "اهتمام به توسعه ورزش" و یا تاکید بر رویکرد "انسان سالم" را باید از مدرسه آغاز کرد. در این فصل در موضوع ارتقای امنیت اجتماعی صریحا به ضرورت استفاده از ابزارهای آموزشی برای پیشگیری اشاره شده است. سیاستهای اقتصادی در دو بخش ابلاغ شده است. در بخش رشد اقتصادی اصولا تقویت انگیزه و روحیه فعالیتهای تولیدی و اقتصادی باید به عنوان یکی از محورهای تربیتی در نظام جدید آموزشی کشور مورد توجه قرار گیرد تا در درازمدت جامعه به رشد مطلوب اقتصادی برسد. در عین حال توجه به اهمیت منابع زیرزمینی نفت و گاز و یا "ارزش اقتصادی، امنیتی و سیاسی و زیستمحیطی آب" را باید از دوران کودکی آموزش داد.
در بخش گسترش عدالت اجتماعی نیز علاوه بر رسالتی که آموزش و پرورش در تربیت انسانهای عدالت باور و عدالتمحور دارد در موارد خاصی نظیر ماده 35 که بر "اقدامات لازم برای جبران عقب ماندگیهای حاصل از دورانهای تاریخ گذشته" تاکید میکند، بیتردید اساسیترین اقدام، تلاش برای حاکمیت عدالت آموزشی و فراهم ساختن فرصتهای برابر برای رشد استعدادهای دانشآموزان مناطق محروم است و مجهز شدن به سلاح علم، میتواند ریشه فقر و محرومیت را در خانواده و محیط بخشکاند. در امور سیاسی، دفاعی و امنیتی هم تقویت حضور و مشارکت مردم" درعرصههای گوناگون را باید از دوران تحصیل به دانشآموزان آموخت، دانشآموزانی که امروز در مسئله هستهای یا دفاع از مظلومان غزه و نظایر آن حضوری فعال داشته باشند، فردا نیز در صحنههای مختلف نقش و رسالت خویش را ایفا خواهند کرد. همچنین در این بخش به ضرورت "تقویت زیر ساختهای انسجام و همبستگی ملی" اشاره شده است که کارآمدی معلم و مدرسه در تحقق این هدف بینیاز از توضیح است چنانکه مقام معظم رهبری اشاره فرمودند که: "منزلت معلمی یعنی تاثیرگذاری در روند تاریخی و مرزبندی فرهنگی یک ملت". باتوجه به آنچه که اشاره شد به نظر میرسد مفهوم سیاست "تحول در نظام آموزش و پرورش"تا حدودی روشن شده باشد.
نظام آموزش و پرورش کشور باید براساس اصول و مبانی نظام اسلامی تحولی بنیادین بیابد و تربیت انسان مطلوب را الگوی خویش قرار دهد، الگویی که با استناد به قانون اساسی، سند چشمانداز، اندیشههای حضرت امام(ره) و رهنمودهای مقام معظم رهبری ترسیم شده است و با حاکمیت نظام مطلوب براساس فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی است که مراکز آموزشی ما میتوانند ازعهده وظیفه خطیر خویش به عنوان نهاد مادر و تربیت کننده انسان برآیند و با پاسخگویی به انتظارات دیگر دستگاهها، بستر خدمتگزاری برای آنها را مهیاتر سازند. اگر آموزش و پرورش این نقش کلیدی و شگفتانگیز را دارد، نباید آن را هم عرض دیگر وزارتخانهها ارزیابی کرد زیرا وظیفه همه وزارتخانهها ارائه خدمات و یا تولیدات برای انسانها است اما این وزارتخانه وظیفهاش تولید "انسان» است. بلکه باید دولت و مجلس و همه دستگاهها و مسئولان دست به دست هم بدهند و شرایط لازم را برای ایجاد تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش کشورفراهم آورند. روشن است که به دلیل دیر بازده بودن دستگاه تعلیم و تربیت، تحول بنیادین در این دستگاه چنانکه رهبر فرزانه نیز پیش از این اشاره فرمودهاند ممکن است به پانزده سال زمان نیاز داشته باشد. اما انتظار میرود در برنامه پنجم "فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی" و اصول کلی حاکم بر آن تدوین شود و به تایید مقام معظم رهبری برسد و گامهای نخست در این راه برداشته شود.
متأسفانه در حال حاضر نگرش حاکم بر آموزش و پرورش کشور به گونه ای نیست که بتواند مولد یا زمینه ساز رشد چنین سرمایه ای برای توسعه باشد . تفکر بخشی نگری در دستگاههای دولتی و به ویژه دستگاههای مرتبط با آموزش و پرورش و تلقی از آموزش و پرورش به عنوان یک بخش خدماتی مانع از آن خواهد شد تا آموزش و پرورش بتواند در فرایند توسعه همه جانبه کشور نقش واقعی خود را ایفا کند.
به این ترتیب اهمیت اصلاح و تحول در آموزش و پرورش بیش از پیش بر ما نمایان می شود. نکته ای که در این مورد باید مورد توجه باشد این است که باید این تغییرات در مقام کاربرد و اجرایی شدن در سطوح معین شده نمودار شوند و از عادت قدیمی کشورهای جهان سوم که برنامه هایی طراحی می کنند (روی آن مانور میدهند و به خود می بالند) ولی آنها را اجرا نمی کنند، کاملا دوری شود، و برنامه ها و راهکارها به صورت کامل از سوی مراجع ذی ربط پیگیری و اجرا شود.
« در مسئله آموزش و پرورش آن چه که من بر ا تأکید و اصرار می
کنم، در درجه اوّل عبارت ایت از طرح تحول در آموزش و پرورش؛... ما هم بارها در
گذشته تأکید کردیم.نظام آموزش و پرورش ما یک نظام تقلیدی و کهنه است؛ دو خصوصیت بد
در او هست. اولا از روز اولی که نظان آموزش و پرورش را در دوران سیاه پهلوی و
اندکی پیش از آن بر کشور حاکم کردند، نیازها و سنت های کشور را در نظر نگرفتند.
پایه، سنت های کشور باید باشد، از تجربیات دیگران هم باید حداکثر استفاده بشود. نه
اینکه بیائیم الگوئی را که در فلان کشور غربی با اقتضائات خودش به کار گرفته شده،
او را عینا اینجا بیاوریم. متأسفانه این کار را کردند.تقلیدی محض بود؛ این یک. دوم
این کههمان هم کهنه است. خود آن کسانی که یک روزی مرجع تقلید مسئولان وابسته کشور
ما قرار گرفتند، امروز از این روش ها عبور کرده اند و روش های تازه تری را آورده
اند؛ امّا ما چسبیده ایم به همان روشهای قدیم! تحوّل لازم است؛... اینی که وزیر محترم
گفتندکه ما روی این مسئله فکر کردیم، بسیار خوب است؛ مورد تقدیر است؛ لیکن باید
اجرایی شود، باید پیش برود،
باید به مرحله عمل برسد؛شجاعت لازم دارد،اقدام لازم دارد، ابتکار و خوشفکری لازم
دارد.یک مسئله این است؛تحول عمقی درنظام آموزش و پرورش.
سازمان آموزش و پرورش خراسان رضوی، ماهنامه خبری آموزشی فرهنگی قلم مهر، شماره 37 ، آبان 1388 ( این تحقیق در اداره آموزش و پرورش کدکن تدوین و ارائه شده است و هرگونه استفاده منوط به اجازه از صاحب وبلاگ تربیت برتر است.)
نظریه تمرین:
روش تدریس توضیحی علاوه بر توضیحات معلم نیاز به تمرین دارد. برای ارائه تمرین یا استفاده از تمرین باید به شش اصل را رعایت کنیم. این اصول از نظریه تمرین استخراج شده است و به شرح زیر است:
اصل اول، « شکل دهی » است؛ منظور همان پدید آوری مهارت در یاد گیرنده است. معلم با رعایت اصل شکل دهی، کمک هایی را در سطوح گوناگون ارائه می دهد. این کمک ها ممکن است از یاری کامل معلم تا انجام نیمه مستقل و مستقل تمرین متغیر باشد. معلم این کمک ها را تا زمانی ادامه میدهد که دانش آموزان خود ، توانایی عهده دار شدن انجام دادن تمرین را بپذیرد.
اصل دوم، « طول مدت تمرین » است. پژوهش ها نشان داده اند هر اندازه تمرین یاد گیرنده بیشتر باشد بر میزان یاد دادی او افزوده می شود. به عبارت دیگر با تمرین زیاد فراموشی به حداقل میرسد. باید توجه شود که محدوده های زمانی کوتاه برای تمرین، مفیدتر از محدوده های زمانی بلند است. خوب است که تمرین در حدود 5 تا 10 دقیقه صورت گیرد و همچنین در طول چند روز استمرار داشته باشد. برای این منظور استفاده از تکالیف منزل مفید به نظر می رسد. این دیدگاه برای دانش آموزان دوره ابتدایی بسیار مطلوب است. برای دانش آموزان دوره راهنمایی میتوان از محدوده های زمانی 30 تا 40 دقیقه ای استفاده کرد و اگر فاصله تمرین ها در این دوره بیشتر باشد اثرگذاری بالاتری دارد.
اصل سوم، « بازبینی » است. بر اساس این اصل باید از بروز خطا در مراحل اولیه تمرین جلوگیری شود. زیرا همراه بودن تمرین با اشتباه امکان دارد سبب مزاحمت برای یادگیری های آینده شود. برای جلوگیری از تثبیت خطا در ذهن یادگیرنده، باید بازخورد اصلاحی داده شود.ارائه بازخورد های اصلاحی فوری، یعنی دادن آگاهی درباره نحوه عملکرد و چگونگی تصحیح خطا به یادگیرنده در از بین بردن سوء درک و فهم اولیه یاری می کند.
اصل چهارم، « سطح درستی » تمرین است.
روش گلاسر برای پیشگیری از مشکل:
ویلیام گلاسر (1986-1969)، الگوی معروفی را برای پیشگیری از بروز مشکل رفتاری در کلاس طراحی کرده است. گلاسر به منظور این که از طریق افزایش موفقیت و کاهش شکست دانش آموز از بروز مشکلات رفتاری وی جلوگیری کند دستورالعمل های زیر را پیشنهاد کرده است:
1- دوستانه برخورد کنید. از ضمیر های شخصی استفاده کنید و اهمیتی را که برای دانش آموزان قایلید به زبان بیاورید.
2- فقط به رفتار فعلی( الان) اشاره کنید. در واقع سوال کنید که « هم اکنون چه می کنید؟ » از این که دانش آموزان را با رفتار گذشته ایشان بسنجید پرهیز کنید.
3- بر داوری ارزشی خود دانش آموزان تأکید کنید. سوال کنید که آیا آن چه آنها انجام می دهند برای آنها مفید است یا نه.
4- همراه با دانش آموزان برای رفتارهای جایگزین برنامه ریزی کنید. دانش آموزان را در تصمیم گیری ها شرکت دهید.
5- در قبال برنامه ها متعهد باشید. تعهد خویش را با نظارت بر پیشرفت و عرضه تقویت مثبت، در صورت رسیدن به هدف های برنامه، نشان دهید.
6- بهانه ها را نپذیرید. در مورد بهانه ها و عذر های دانش آموزان به بحث نپردازید.
7- تنبیه نکنید. تنبیه مسئولیت را از روی دوش دانش آموز بر می دارد، بلکه مسئولیت را بر عهده معلم می گذارد.
بازی های به برانگیزانه :
در این نوع بازی ها درک و حس کردن آگاهانه ویژگی های جسمانی خود، کمک می کند تا نیرو های متمرکز، خلاق اجتماعی، توان شکوفایی بیابند. «به برانگیزی» یک روش پرورش شخصیت است و زمینه تقویت خود آگاهی و روند خودشناسی کودک را فراهم می کند. چنانچه مفهوم «به برانگیزی» را توصیف حالتی بدانیم، گویی توصیف چگونگی برانگیختگی مدنظر است، برانگیختگی سنجیده و در بهترین وجه ممکن، جسم و روح و حتی احساسات را با استراحت و اختلال زدایی به تعادل می رساند، و جسم و روح برای درک و کارکردی بزرگ، توانا می شوند.
به برانگیزی، دارویی سودمند است که کودک زیر فشار، آشفته و همچنین گوشه گیر، وحشت زده و بی انگیزه را دوباره به برانگیختگی خوشایندی رهنمون کند. تمرین های پیشنهاد شده در این بخش جزء روش های به برانگیزی نابی که مربیان ویژه و آموزش دیده آنها را به کار می گیرند، نمی باشد. اینکه هر مربی بتواند بدون تفکر، در کار روزانه خود تأثیر گذار باشد، یک به برانگیزی مبتنی بر عمل است. انجام منظم و مرتب تمرین های به برانگیزی، به تساوی برانگیختگی در کودکان را می شوند. از این رو، توانایی احساسی آنها را بهبود می بخشد.
بازی نوار لاستیکی :
هدف: احساس تک تک اعضای بدن از راه فعالیت شدید و هدفمند با استراحتی هدف دار، برطرف کردن گرفتگی عضلات.
شیوه اجرا: بچه ها با پاهای کاملا باز می ایستند و کف پاهای آنها در تماس مستقیم با کف زمین است. سپس بر روی بدن خود متمرکز می کنند در جهات مختلف خم شده و خود را می کشند. برای این کار، البته با توجه به راهنمایی های بزرگتر ها، تک تک اعضای بدن نظیر؛ بازوها، انگشتها، پاها، زانو ها، و در نهایت تمام بدن را می کشند. در طول بازی، بدن باید همواره شل باشد.
با زی بزرگ راه :
هدف: تماس با توپ را حفظ کردن؛ آشنایی با حد و مرز بدن خود با حساس کردن پوست به متحرک های بیرونی.
شیوه اجرا :بچه ها یک توپ تنیس را بین کف یک دست و بدن کودک قرار می دهیم و از کودک می خواهیم با کف همان یک دست و در حالتی که توپ با بدن در حال تماس است، توپ را روی تمام سطح بدن راه ببرد و اگر توپ به زمین افتاد بازی کننده می سوزد و باید دانش آموز دیگری این کار را انجام بدهد. البته اگر توپ به اندازه کافی داشته باشیم دانش آموزان را به چند گروه تقسیم می کنیم و به هر گروه یک توپ می دهیم و از آنها می خواهیم با رعایت قانون بازی به صورت گروهی بازی کنند.
بازی یکی بودن با .... :
هدف: احساس آگاهانه، برخوردی آگاهانه با تک تک اعضای بدن و عضلات، برطرف کردن گرفتگی عضلات، تمرکز بر روی تنفس.
شیوه اجرا : بچه ها بر روی یک زیر انداز دراز می کشند و توجه خود را بر روی اعضای جداگانه ای که نام برده می شوند معطوف می کنند ( شانه ها، دست ها و ... ). اکنون این اعضا با فشار دادن عضو مربوط به زیر انداز بیشتر احساس می شوند و این فشار به گونه ای است که گویی عضو نام برده شده با زیر انداز یکی است.
روش های پیشنهادی : تمرکز بر روی تک تک اعضا صورت می گیرد و این اعضا آگاهانه کشیده و سپس شل می شوند. نفس، در هنگام کشیدن نگه داشته می شود و در هنگام استراحت، دوباره رها می گردد.
بازی ماساژ سر :
هدف: شل کردن عضلات، شناخت بدن خود ( جاهای نرم و سخت )، خودشناسی، رهایی از ترس ناشی از تماس با دیگران .
شیوه اجرا : بچه ها روی یک زیر انداز می نشینند و با یک یا دو دست مشت کرده، به بدن خود ضربه می زنند.
بازی راه رفتن سوسکی :
هدف : شل کردن عضلات، شناخت تحرک پذیری خود
شیوه اجرا : بچه ها به پشت دراز می کشند و دست و پای خود را تکان داده و بازو و زانوها را آزادانه در هوا حرکت می دهند. پس از یک جنب و جوش شدید راحت به پشت دراز می کشند و استراحت می کنند.
بازی ساعت پاندولی:
هدف : خود را حس کردن؛ تمدد اعصاب با تحرک
شیوه اجرا : بچه ها با پاهای باز محکم روی زمین می ایستند و در حالی که بالا تنه خود را راست نگه داشته اند، اکنون خیلی آهسته تا جایی که می توانند بالا تنه خود را مانند پاندول به جلو و عقب حرکت می دهند. زمانی که ریتم پاندول را شناختید، چشم ها را ببندید و با بدنی شل و رها به حرکت پاندولی خود ادامه دهید پس از مدتی، به آرامی حرکت خود را متوقف کنید. مدت کوتاهی در همین حالت بایستید. آن چه را در بدنشان رخ می دهد حس کنند.
بازی حس کردن دست ها :
هدف : احساس آگاهانه بدن خود؛ آموزش حس لامسه، با تمرین توانایی تمرکز و توانایی خود برای انجام دادن کارهای غیر معمولی.
شیوه اجرا : بچه ها نشسته یا می ایستند و کف دست ها را بدون فشار بر روی هم می گذارند. چشمها را می بندند و تک تک انگشتان و دست را آگاهانه و با دقت حس می کنند. در همین حالت باقی مانده و آن چه را روی می دهد، با دقت احساس می کنند. آنها به چیزهایی که به آرامی در حال رخ دادن است، توجه می کنند ( ظهور گرما و واکنش های دیگر). این احساس تا زمانی که تحمل آن را داشته باشند، برای آنها قابل درک است.
بازی تماس با اشیا :
هدف : تقویت حس جنبشی – لامسه ای، با تمرکز به آرامش رسیدن در مرکز دایره اشیای چندی مانند: توپ تنیس، جارو، کتاب، سنگ، چوب و ... گذاشته می شود.
شیوه اجرا : هر یک از بچه ها بر روی اشیای مرکز دایره تمرکز می کند، چشم ها را می بندند، یکی از اشیا را بر میدارند و با انگشتان ، آن را دقیقا لمس می کنند. شکل اندازه و چگونگی آن، آگاهانه درک می شود. اشیا را می توان چندین بار عوض کرد.
روش های پیشنهادی : اشیا را می توان با پا یا کمر نیز لمس کرد.
شبی از شب های سرد زمستان،
یک معلم، یک معلم معمولی، به خواب رفت
و در خواب با خدای خویش، با خدای آسمانها و زمین دیدار کرد.
خدا به معلم گفت : شما تا به حال معلم خوبی بوده اید و من از شما راضی هستم، حال هر حاجتی داری بگو تا بر آورده سازم .....
بغضی در گلوی معلم سنگینی می کرد، تا بالاخره خود را خلاص کرد و به گریه افتاد. بعد از چند دقیقه ای گفت :
خدایا از کجا بگویم، شما که به همه احوال من آگاهی.
خدا گفت : بنده عزیز من، از هر جا دلت می خواهد بگو.
معلم فورا به فکر پسرش افتاد که سخت مریض است، خواست شفای پسرش را از خدا بگیرد ولی ناگهان به فکر علی افتاد، آخه علی امروز به خاطر توموری که در شکمش پیدا شده بود در بیمارستان بستری شده است، و به کلاس نیامده است.
معلم بدون درنگ گفت: خدایا علی را شفا بده، از درسش عقب می ماند.
خدا گفت : اجابت کردم.
خواست بگوید خدایا مرا در بهشت جای بده. به یاد دو نفر از دانش آموزانش افتاد که همیشه به دنبال کارهای خلاف بودند، فورا گفت : خدای من، دانش آموزان من را به راه راست هدایت کن و به آنها توفیق انجام کارهای خوب را بده.
خدا گفت : اجابت شد، این طور که می بینم تا ابد هم به فکر مشکلات خودت می افتی ولی برای گشایش مشکلات دیگران دعا می کنی.
معلم گفت : ای خدای بزرگ و مهربان، هر چه فکر می کنم افرادی از خودم محتاج تر، با تقوا تر و شایسته تر برای دعا کردن پیدا می کنم. خدایا من خجالت می کشم با این کوچکی و ناچیزی خودم و در حالی که هیچ پوشه ای از تقوا با خود ندارم، از شما طلب چیزی برای خودم بکنم.
خداوند با حالتی شادمان گفت : حالا فرشتگان بیایند و از بنی آدم یاد بگیرند و بفهمند که آدم از آنها برتر و بهتر است. من به عنوان خدای آسمان ها و زمین حاجاتی را که به آنها فکر کردی را نیز برآورده می کنم. به بندگانم بگو که خدا همه شما را دوست دارد، هم را دوست بدارید و به هم عشق بورزید.
یادگیری تحقیق مدار چیست؟
اصطلاح تحقیق موقعیتی را توصیف می کند، که در آن کنجکاوی و میل به پیدا کردن چیزی از طریق کاوش، بررسی و جستجو وجود دارد. محققان، با سوالهای ایجاد شده، چالش های فکری و تلاش برای حل مسئله درگیر هستند. تحقیق معمولا نیاز به ارتباط با دیگران دارد و در همین ارتباطات است که عزت نفس خویشتنداری مخا برای مواجهه را یک محیط تازه و سازگاری با آن را افزایش و رشد می دهد.
کودکی که سرگرم تحقیق است، فراگیر کنجکاوی است، که در تصمیم سازی در باره هدف ها و نتایج یادگیری تا حدی کنترل دارد. (منمویر و آدامز، 1997 ) مهارت ها و نگرش های تحقیقی، مهارت هایی عمومی و قابل انتقالند و کودکان را برای یادگیری موثر مادام العمر آماده می سازد.
در هنگام تحقیق لازم است کودکان، نحوه دست رسی به نظریه های موجود و چگونگی شکل گیری آنها را بداند، و در صورتی که هیچ یک از نظریه های موجود کارایی لازم را نداشتند، فرضیه هایی را بسازد.( که امکان دارد نادرست باشند و معلم می تواند با راهنمایی خود آن نظریه را پخته تر و اصلاح کند که این روش در پست های بعدی مطرح خواهد شد.)
باید توجه داشت، منظور از تحقیق برای کودکان مقطع ابتدایی، این نیست کودک مطالبی را از منابع گوناگون استخراج و آنها را پردازش کند؛ بلکه کودک مقطع ابتدایی باید بیشتر تشویق به مشاهده پدیده ها و توجه به چگونگی انجام آنها و جزئیات آنها بشود، بهطوری که در ذهن او سوالات زیادی به وجود آید و رسیدن به جواب آنها در گرو دقت در مشاهده و استفاده از اطلاعات قبلی و تفکر خلاق باشد.
در این صورت است که دانش آموز از همان کودکی، با شخصیتی محقق و کاوشگر بار می آید و تفکر خلاق و کاوشگر در او تقویت می شود.
با راهنمایی هایی از کتاب « کودکان تحقیقگر، آموزش چالشگر » اثر « ماکس دوبو » و ترجمه آقای سعید فضایلی هاشمی
فقر ==> کمبود دانش ==> اختلالات روانی
می خواهم یک واقعه تلخ را که خودم شاهد آن بودم برایتان شرح دهم .
این هفته به یک روستا در حوالی شهر برای بازدید از مدرسه ابتدایی آن رفتیم.این مدرسه هفت دانش آموز در چهار پایه داشت، یعنی یک کلاس چهار پایه و بس.
ماجرا از این جا شروع شد که با دیگر افراد گروه در حیاط مدرسه بودیم. سه تا از دانش آموزان در حیاط بودند. یکی از آنها درس هایش ضعیف بود و اسمش الف (به دلیل حفظ آبرو اسم اصلی او را نمی آورم) بود. دو دانش آموز دیگر مدام سعی در تحقیر الف داشتند و می گفتند که او هیچ درسی را یاد ندارد و همیشه با مادرش در جنگ است و مادرش را اذیت می کند (الف فقط کودکی ده ساله بود)، ما هم که دیدیم الف زیادی تحقیر می شود، هر کاری کردیم که در او ایجاد انگیزه کنیم و او را اصلاح کنیم در همین احوال یکی از دانش آموزان به من و یکی از دوستانم اشاره کرد و گفت که من شما را جایی دیدم، گفتیم کجا، گفت شما را در فلان پارک دیده ام چون من آنجا آدامس می فروشم. با کمی فکر او را به یاد آوردیم و کلی متأسّف شدیم. شب در مورد این قضایا فکر می کردم که ناگهان دانش آموز الف را شناختم، اینجا بود که قلبم آتش گرفت و برایش گریست ولی چه فایده. آری او کودکی بود که علاوه بر اینکه در پارک آدامس می فروخت، در جاهای مختلف از جمله در ترمینال و جلوی درب مسجد جامع شهر او را دیده بودم که گدایی می کرد.
آری چقدر غم انگیز است کودک ده ساله ای از شدت فقر به درسش نرسد که هیچ مادرش را اذیت کند و حتی دست به گدایی بزند. آن هم .................
می خواهم بگویم آیا هیچ حمایت کننده ای و هیچ سازمانی در این کشور نیست که به داد این الف ها برسد؟
چطور باید از او انتظار آینده ساز بودن و صالح بودن داشته باشیم؟
به نام خدا
طرح درس علوم تجربی پنجم ابتدایی با موضوع ساختار مواد
پایه : پنجم ابتدایی تعداد دانش آموزان : 23 آموزشگاه : شهید رجایی
هدفهای کلی و جزئی درس:
1. دانش آموز مفهوم مولکول را بداند .
2. دانش آموز چگونگی آرایش مولکول ها در حالات مختلف را بداند .
3. دانش آموز وضع مولکول ها ، در سه حالت ماده را بداند .
4. دانش آموز مفهوم اتم را درک کند .
5. دانش آموز بداند چرا خواص مواد با هم فرق می کند .
6. دانش آموز مفهوم عنصر و ترکیب و مخلوط را درک کند .
هدفهای رفتاری:
1. دانش آموز مولکول را تعریف کند .
2. دانش آموز روی دفترش آرایش مولکول ها در حالات مختلف ماده را رسم کند .
3. دانش آموز مفهوم اتم را بیان کند .
4. دانش آموز عنصر ، ترکیب و مخلوط را در حضور دیگر دانش آموزان و بدون کمک، تعریف کند .
5. دانش آموز مثال هایی از عنصر ، ترکیب و مخلوط بیان کند .
روش تدریس :
گروهی، سخنرانی ، آزمایشی ، پرسش و پاسخ ، اکتشافی ، تلفیقی .
وسایل کمک آموزشی :
گچ ، تخته سیاه ، ماکت مولکول آب ، ماکت های عنصر و ترکیب و مخلوط ، بشر ، جوهر ، حبّه قند ، چکش ، دانش آموزان
فعالیت های آغازین :
سلام و احوال پرسی ، حضور و غیاب ، بررسی وضعیت فیزیکی کلاس ، بررسی وضعیت رفتاری دانش آموزان ، بررسی لوازم آزمایش
ارزشیابی تشخیصی :
چون این درس ، درس اول کتاب علوم پنجم دبستان است ، از سال قبل سوالاتی مطرح می کنیم که مربوط به درس ما باشد. (( خوب بچه ها در سال قبل چه خصوصیاتی از مواد را خواندید ؟ رنگ، بو، مزه، حجم، جرم، وزن و ... خوب حالا مثال هایی در باره این خصوصیات بزنید. ))
ایجاد انگیزه :
برای ایجاد انگیزه مقداری قند حبّه را روی میز می ریزیم و از سه نفر می خواهیم که جلوی میز بیایند و در مدت یک دقیقه با تشویق دانش آموزان هر کدام یک ستون از حبّه ها درست کنند و هر کس بیشتر درست کرد برنده است .
بعد از تشویق این دانش آموزان ، از دانش آموزان می خواهیم که توضیح دهند این ستون ها از چه واحدهایی تشکیل شده اند .
ارائه درس :
حالا بگویید که ساختمان ها از چه واحد هایی تشکیل شده اند : بله از آجر ساخته شده اند . حال از دانش آموزان می خواهیم که مثال هایی در این باره بزنند .
با اشاره به صفحه اول فصل در کتاب، یک حبه قند را با ضربه زدن خرد می کنیم و از دانش آموزان می پرسیم که آیا این تکه ها از این خرد تر می شود. با جواب دانش آموزان آنها را به سوی مفهوم مولکول هدایت می کنیم و این که مولکول با چشم دیده نمی شود و میتوان آنها را با میکروسکوپ های خیلی قوی که اشیا را هزاران برابر می کنند دید.
حرکت مولکول ها :
از دانش آموزان سوال می کنیم که آیا مولکول ها حرکت می کنند ؟ بعد به دانش آموزان می گوییم برای اثبات این که مولکول ها حرکت می کنند دو آزمایش انجام می دهیم . شیشه عطری را جلوی بینی همه بچه ها می بریم تا همه بوی عطر را حس کنند و با سوال آنها را به این نتیجه می رسانیم که مولکول های عطر حرکت کرده اند و به بینی آنها رسیده اند . در آزمایشی دیگر مقداری جوهر را در داخل بشر می ریزیم و از آنها می خواهیم علت پخش جوهر ها را بیان کنند .
فکر کنید صفحه 18 را با کمک دانش آموزان حل می کنیم و در انتها نتیجه می گیریم که نیروی ربایش مواد مختلف با هم متفاوت است .
وضع مولکول ها در مایعات، جامدات و گازها :
اول از دانش آموزان می خواهیم آن چه در مورد مایعات، جامدات و گازها خوانده اند بیان کنند . از دانش آموزان می خواهیم به تصاویر صفحه 18 نگاه کنند و به صورت گروهی بگویند که هر تصویر مربوط به کدام حالت مواد است .
حال بچه ها را به حیاط می بریم و از آنها می خواهیم به هر طرف که دلشان می خواهد و از آنها می خواهیم بگویند که در چه حالتی از ماده مولکول ها این چنین حرکت می کنند (بله در گازها مولکول ها به هر طرف که دلشان بخواهد میروند ) حال از بچه ها می خواهیم که هر چهار نفر دست هایشان را به هم بدهند و آرام در کنار هم حرکت کنند و از آنها می خواهیم که بگویند چه حالتی از ماده این گونه است ( بله در مولکول ها در حالت مایع به صورت زنجیره به هم متصلند و روی هم می لغزند و به همین دلیل حالتی روان دارند و در هر ظرفی که ریخته بشوند به شکل آن در می آیند.) حال از بچه ها می خواهیم که کنار هم جمع شوند و دست هایشان را به هم بدهند و از آنها می پرسیم که در چه حالتی از ماده مولکول ها این گونه در کنار هم قرار می گیرند ( بله در جامدات مولکول ها در کنار هم هستند و به هم چسبیده اند و نمی توانند حرکت آزادانه ای انجام دهند و فقط در جای خودشان ارتعاشات ضعیفی انجام می دهند و به همین دلیل است که جامدات حالت خاصی از خودشان دارند.)
چرا مواد مختلف خواص متفاوتی دارند ؟
خوب بچه ها تا حالا فهمیدیم که چون مولکول های مواد با هم متفاوتند خواص آنها نیز با متفاوت است و حالا می خواهیم بدانیم که مولکول ها از چه ساخته شده اند ؟
حالا می پرسیم که در فارسی چند حرف داریم ؟32 تا . حالا تمرین صفحه با کمک دانش آموزان حل می کنیم و نتیجه می گیریم که وقتی ما می توانیم از دو حرف این همه کلمه با معنی بسازیم پس از قرار گرفتن 109 عنصر با تعداد مختلف و آرایش های مختلف مولکول های مختلف زیادی به وجود می آیند که هر کدام خواص مخصوص خودش را دارا می باشد . وقتی این مولکول ها ساخته می شوند ، اگر از یک نوع اتم ساخته شده باشند به آنها عنصر می گوییم . مثلا گاز اکسیژن که ما با آن نفس می کشیم یک عنصر است و مواد دیگری مثل طلا، آهن، آلومینیوم، مس و ... عنصرند . اگر مولکول ها از چند نوع اتم ساخته شده باشند به آنها ترکیب می گویی مثلا آبی که ما می خوریم یک نوع ترکیب است چون مولکول های آن از چند نوع اتم ساخته شده اند و ماکتی که مولکول آب ساخته ایم به آنها نشان می دهیم و مواد دیگری مثل شکر، نمک، نفت ،شیشه و ... ترکیبند.
بعضی از ممکن است که از چند نوع مولکول مختلف ساخته شده باشند و تعدادی عنصر با تعدادی ترکیب با هم مخلوط شده باشند که اینگونه مواد مخلوط می گوییم . موادی مثل آب نمک ، آب شکر و.. ترکیبند . حالا ماکت های مربوط به عنصرها ، ترکیب ها و مخلوط ها را به بچه ها نشان می دهیم و از تک تک آنها می خواهیم که بیایند و به ماکت ها نگاه کنند و نام آنها را تشخیص دهند و از هر کدام مثالی بزنند.
ارزشیابی پایانی :
حال از اول درس سوالاتی را مطرح می کنیم تا دانش آموزان به آنها جواب دهند. به هر کس که جواب درست داد این امتیاز را به او می دهیم که نفر بعدی را خود انتخاب کند و از او در ارتباط با درس سوال کند.
جمع بندی :
برای جمع بندی از یکی از بچه ها می خواهیم پای تخته بیاید و آنچه را که از ابتدای جلسه گفته ایم ، با همکاری دیگر دانش آموزان بنویسد (مولکول، اتم، عنصر، ترکیب، مخلوط )
تعیین تکلیف :
برای جلسه بعد تحقیق کنید تعدادی از عناصر، ترکیب ها و مخلوط ها را به طبقه بندی بنویسید.