پژوهش عمل نگر: باید ها و نباید ها ( ابراهیمی قوام  و  پور موسی 1382 به نقل از مک نیف )

نکات عملی در پژوهش عمل نگر. در این قسمت توصیه هایی برای آنچه که باید انجام شود یا انجام نشود ارائه می شود. به طور خالص و متمرکز عمل کنید؛ مطالعه خود را بر یک جنبه از کل موضوع متمرکز سازید.

سوالات پژوهش روشنی را شناسایی کنید: در پژوهش عمل نگر باید از طرح سوالات کلی اجتناب کنید برای مثال آیا ارتباطی بین درجه حرارت کلاس و میزان تمرکز وجود دارد؟

نسبت به آنچه که انجام می دهید واقع بین باشید. شما می توانید با در نظر گرفتن هدفهای واقع بینانه و مشخص به تغییر و اصلاح مسائلی که در پیرامون تان در جریان است بپردازید. این کار امری تدریجی و زمان بر است و به یکباره تغییر ایجاد نمی شود.

به طراحی و برنامه ریزی دقیق بپردازید: این جنبه بدان معناست که چشم انداز جایی را که میخواهید به آن برسید تعیین کنید و صرفاً به تعیین هدف های خاص نپردازید. در ابتدای کارتان معیارهایی را درباره نحوه اقدامات خود و میزان اثر بخشی آنها تعیین کنید.

دیگران را نیز درگیر کار کنید.

خود را یک مشاهده گر بدانید. این نوع پژوهش ریشه در احترام به عقاید دیگران دارد.

بر سبک یادگیری تمرکز کنید نه روی نتایج اقدامات

آنچه را آموخته اید گزارش دهید.(ص 4544 )

مراحل پژوهش در عمل : ( قاسمی پویا 1380)

مراحل پژوهش در عمل یا چرخه پژوهش، مراحل کاملاً خطی یا پلکانی نیست. همچنان که در ویژگی های این نوع از تحقیق اشاره شده است این مراحل دوری یا حلزونی است. از این رو آن را چرخه پژوهش نیز نامیده اند. با این حال چون این روش نیز منظم و هدفمند است پس لازم است مراحلی را در این پژوهش در نظر گرفت. مراحل پژوهش در عمل عبارتند از تشخیص، اجرا و ارزیابی و عرضه به شرح:

مرحله تشخیص:

 1 مشخص کردن موضوع و عنوان پژوهش 

2 توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله

3گردآوری اطلاعاتشواهد1 

4 تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها

5 انتخاب راه جدید موقتی مرحله ارزیابی و عرضه

7گردآوری اطلاعات شواهد2

8 ارزش یابی تأثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن               

9 تجدیدنظر و دادن گزارش نهایی یا اطلاع رسانی

*مشخص کردن موضوع و عنوان پژوهش: نخستین گام در هر پژوهش، تعیین موضوع یا زمینه تحقیق  است.

آیا موضوع مورد توجه وی با شغل اش ارتباط دارد؟

آیا موضوع قابل بررسی و تحقیق است؟

توصیه ها:

ویژگی هایی که موضوع تحقیق می بایست داشته باشد:

* مورد علاقه شما باشد

* پژوهش پذیر باشد

* دارای اهمیت باشد

* در توان پژوهشگر باشد

* منابع اطلاعاتی کافی در اختیار باشد

* توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله

پژوهش در عمل درباره وضعیتی است که در آن قرار داریم، یعنی: اینجا و اکنون. بنابراین لازم است پژوهشگر برای مشخص کردن مسئله مورد نظر خود که به دنبال بهبود و اصلاح آن است و ضعیت منفی را به روشنی توصیف کند تا تصویر مشخصی از آن چه در حال حاضر در محیط کار و مسئله آفرین وی می گذرد.

نمونه ای از پرسش های پژوهش در عمل :

 چگونه می توانم در مدرسه به تفاوت های فردی کودکان توجه کنیم؟

 چرا برخی از کارکنان همیشه دیر در سرکار حاضر می شوند؟ برای تغییر این وضع چه می توانم بکنم؟

 چگونه می توانم والدین کودکان را به مشارکت بیشتر در امور مدرسه تشویق کنم؟

 از کجا و چگونه به مشکل خود پی می بریم؟

معمولاً مسائل کاری افراد به صورت های گوناگون، خود را نشان می دهند. برای مثال به عنوان معلم پژوهنده می توانیم از طریق منابع زیر به مشکلات و مسائل خود پی ببریم:

1 احساس ما به عنوان یک معلم، ممکن است احساس کنیم کارها خوب پیش نمی رود.

2 اسناد و مدارک آموزشی: نمرات امتحانی شاگردان

3واکنش ها و اظهارات والدین دانش آموزان

4 واکنش های شاگردان

5 واکنش مدیر و همکاران

6 واکنش اداره

7 پژوهش های دیگران

8 اسناد و مدارک علمی

توصیه ها:

* هر چه مسئله دقیق و روشن و ملموس تر باشد، پژوهش درباره آن آسان تر خواهد بود.

* در میان گذاشتن موضوع با همکاران و افراد منتقد و استفاده از نظرات منطقی آنان. 

* موضوع و مسئله تحقیق باید مطلبی باشد که واقعاً پاسخ آن از پیش معلوم نباشد.    

* درباره مسئله مورد نظر و اهمیت و هدف آن توضیح دهید تا ارزش کار برای دیگران کاملاً مشخص شود.

نه نکته یک چرخه بنیادی اقدام پژوهی  عبارتند از:

 آهنچیان 1382به نقل ازمک نیف :

1. کارهای جاری خود را مرور می کنیم. 
2. جنبه ای را که قصد بهبود آن را داریم، معین می کنیم.
3. راهی را فرا روی خود فرض می کنیم.
4. سعی می کنیم آن را طی می کنیم.
5. آنچه روی می دهد را حفظ و ذخیره کنیم.
6. در سایه آنچه یافته ایم، طرح خود را اصلاح می کنیم و با “ اقدام“ کار خود را ادامه دهیم.
7. آنچه را که انجام می دهیم کنترل کنیم.
8. از اقدام اصلاح شده ارزشیابی بهعمل آوریم.
9. تا رسیدن به رضایت از آن جنبه کار، آن را ادامه دهیم.  ص 75 

ذخیره سازی:

تصور نکنید که می توانید به آسانی فن آوری مورد نیاز را در اختیار داشته باشید. از قبل به وارسی فن آوری مورد نیاز بپردازید. حتماً درباره استفاده از آن فن آوری با سایر همکاران خود صحبت کنید .

امور اخلاقی:

مراقب باشید قبل از هرگونه پخش پرسش نامه، مجوز آن را کسب کرده باشید. اگر کسی نخواست در پژوهش شرکت کند نباید کار را با او ادامه دهید.

شواهد:

پس از گفتگو با همکاران، شاخص های معّرف تغییرات مورد نظرتان را به دقت تعیین کنید در واقع موقعیتی که جلوه همه تغییرات در آن نمایان باشد،”سند” شما خواهد بود.

 برای اجرای هر کدام از چرخه های پژوهشی پنج مرحله را مشخص می کند:

 نوغانی 1382 به نقل ازجرالدسا سمن در ابتدا، مساله ای تعریف و تعیین می شود و داده های لازم برای تشخیص دقیق تر جمع آوری می شود. به دنبال آن مجموعه ای از مفروضات به عنوان راه حل های احتمالی که بر پایه آن ها یک طرح عملی معین ارائه و اجرا می گردد، مطرح می شود.داده های ناشی از دخالت و اثرگذاری جمع آوری و تحلیل می شود و یافته ها در پرتو میزان موفقیتی که در عمل دارند،تفسیرمی شوند.در اینجا مساله مورد ارزیابی مجدد قرار می گیرد و فرایند با چرخه دیگری آغاز می شود، این فرایند تا هنگامی که مساله حل شود ادامه می یابد. ص 37

مراحل اقدام پژوهی :

 ساکی 1382 به نقل از کلهان 2003 اقدام پژوهی را رویکردی برای مطالعه و حل مسائل آموزشی توسط معلمان ذکر می کند. موضوعاتی نظیر جو کلاس، مدیریت کلاس، راهبردهای تدریس، مواد آموزشی و رفتار اجتماعی و شناختی دانش آموزان می توانند در مسیر پژوهش حین عمل مورد مطالعهقرار گیرند و بر حسب نیاز، تغییرات لازم در این زمینه ها انجام شود. ( ص 100 )

مراحل اقدام پژوهیعبارتند از : (سرمد و همکاران 1377)

1.  مرحله اول تشخیص و برنامه ریزی Planning
2.  مرحله دوم اقدام برای رفع مشکل
3.  مرحله سوم مشاهده به منظور نمایان ساختن میزان تغییرات انجام شده جهت رفع مشکل
4.  مرحله چهارم تحلیل و تعدیل (ص 86 )

مراحل و گامهای اقدام پژوهیعبارتند از : (بازرگان1382)

چرخه اقدام پژوهی از چهار حلقه به شرح زیر تشکیل می شود :

1. برنامه ریزی                
2. اقدام                             
3. مشاهده                         
4. بازتاب تحلیل وتعدیل اقدام 

1 مرحله برنامه ریزی در اقدام پژوهی:

اولین مرحله در اقدام پژوهی شامل شناسایی مسأله و برنامه ریزی برای اقدام جهت حل مسأله است. این مرحله شامل سه گام به شرح زیر است:

این مرحله شامل سه گام است:

الف گام مقدماتی اقدام پژوه زمینة ویژه ای از فعالیت منظورنظر را که مایل به بهبودی آن است مشخص نماید.

ب گام آماده سازی شرایط برایاقدام پژوهیاقدام پژوه به درک شرایط موجود پرداخته و ضمن تماس با مدیران و سیاست گذاران شرایط لازم برای اجرای طرح را فراهم می نماید.

ج گام تدوین طرح اقدام پژوهیاقدام پژوه به تشخیص جنبه اصلی مورد نظر برای بهبود اقدام بپردازد. همچنین وضعیت مطلوب را تعریف کند و نشانگرهای آن را بیان نماید. در این گام به منظور تصویر کردن موقعیت نامعین باید به گردآوری داده ها پرداخت تا با مقایسه وضعیت موجود با وضعیت مطلوب بهتر بتوان به بازنگری گزینه های ممکن برای اقدام بهینه پرداخت.

2 مرحله به اجرا کردن درآوردن اقدام:

اقدام بهینه که به وسیله اقدام پژوه برگزیده شده است به اجرا در می آید. می بایست ابعاد بهینه برای اعضای شرکت کننده در اجرای طرح کاملاً آشکار باشد برای این منظور ضرورت دارد در جلسه های توجیهی، اقدام بهینه به طور مشروح بیان شود و رئوس اقدام مورد نظر و چگونگی انجام آن نوشته شده و میان اعضاء توزیع گردد. سپس طبق برنامه به اجرای اقدام پرداخته شود. 

3 مرحله مشاهده :

در این مرحله باید به گردآوری شواهد درباره تأثیر اقدام بهینه پرداخت. برای این منظور می توان داده های کمّی یا کیفی را گردآوری کرد.داده های کمّی با اندازه گیری متغیرها حاصل می شود در حالی که داده ها ی کیفی با تبادل نظر با همکاران درباره اثرات اقدام بهینه گردآوری می شود. در این مرحله لازم است نسبت به انتخاب روش گردآوری و نوع ابزار اندازه گیری، چگونگی تنظیم داده ها تصمیم گیری شود.

4 مرحله بازتاب:

در این مرحله، شواهد تأثیر اقدام بهینه مورد تحلیل قرار می گیرد. سپس بر اساس نتایج این تحلیل گزارش مقدماتی اقدام پژوهی تدوین می شود. 

در طرح های اقدام پژوهی در سطح مدرسه یا منطقه آموزش و پرورش انجام می گیرد. می توان از طریق مشارکت دادن ناظران، میزان اعتبار نتایج بدست آمده را نیز مورد قضاوت بیرونی قرار داد و سپس گزارش نهایی تدوین کرد.  ص 173 156 

فهرست گامهای اقدام پژوهی : (بازرگان 1382 )

1 برنامه ریزی

11مرحله مقدماتی 

گام اول 111 انتخاب زمینه و موضوع پژوهش برای انتخاب زمینه پژوهش لازم است به نکات زیر توجه شود.

1. اول انتخاب زمینه ای از فعالیت که اقدام پژوهنده مایل به اقدام پژوهی است.
2. دوم مشخص کردن رابطه این زمینه با وظایف شغلی
3. سوم مشخص کردن محدود موضوع اقدام پژوهی مسئله پژوهش
4. چهارم اطمینان حاصل کردن از بهبودی که در اثر اقدام پژوهی عاید خواهد شد.
5. پنجم منظور داشتن دلایلی که حاکی از انتخاب درست زمینه است.

کارعملی:

 موضوع پژوهش خود را انتخاب نمائید 

تذکر : موضوع یا عنوان انتخابی شما می بایست نشات گرفته از مشکل در کلاس یا آموزشگاه باشد مشکلی که اکنون با آن مواجه هستید  

گام دوم 112 مطالعه اسناد و مدارک مربوط به موضوع پژوهش

برای انجام این گام، فهرست فعالیتها به شرح زیر است:

1. مطالعه متون، اسناد و مدارک مربوط به موضوع
2. مطالعه متون مربوط به روش تحقیق برای آشنایی با فرایند تحقیق
3. شناسایی کتابها و نشریات و گزارشهای مربوط به موضوع
4. شناسایی افراد صاحب نظر درباره موضوع و مشاوره با آنها
5. یادداشت برداری

کارعملی :

بامراجعه به کتابخانه در زمینه موضوع عنوان انتخابی فیش برداری نمائید . 

گام سوم113 تدوین طرح پژوهی:

انجام این امر از طریق پاسخ دادن به سوالهای زیر تسهیل می شود:

1.  در حوزه شغلی خود به چه چیزاهمیت می دهید؟
2.  دلیل شما برای انتخاب این موضوع چیست؟
3. چه شواهدی برای حل مشکل یا کاهش آن می توانید عرضه کنید و نمایانگر موفقیت شما در عمل چیست؟ملاک مطلوبیت داده های کیفی، کمی و قضاوت چه می باشد؟
4.  چه اقدامی می توان انجام داد تا بهبودی وضعیت مطلوب حاصل شود؟
5.  چه شواهدی می توان یافت و عرضه کرد تا نشان دهندة تأثیر اقدام باشد؟
6.  تأثیر اقدام را چگونه می توان ارزیابی کرد؟
7.  چگونه اطمینان حاصل می کنید که قضاوت به عمل آمده پذیرفتنی و منطبق با واقعیات است؟
8.  چه اقدامی برای بهبود وضعیت موجود به عمل می آورید؟

کارعملی :

ملاکهایی را که برای تدوین طرح پژوهشی خود در نظر گرفته اید کدامند ؟ 

گام چهارم 114 تصویب طرح :

در این مرحله طرح اقدام پژوهی را به تصویب مراجع زیربط رسانده و مقدمات اجرائی طرح را فراهم می کنیم.در  انجام این امر باید فعالیت هایی به شرح زیر انجام شود:

1.  مشخص کردن عوامل و اجزای فرایند طرح بازنگری منابع، تهیه طرح اولیه،تهیه گزارش  
2.  تعیین حداقلی از منابع مالی لازم برای اجرای طرح
3.  زمان بندی اجرای طرح
4.  به تصویب رساندن طرح از طریق تأمین منابع مالی، کسب موافقت مسوولان برای اجرای طرح با استفاده از امکانات موجود

12 مرحله آماده سازی شرایط

کوششهای لازم برای این منظور به شرح زیر می باشد:

کار عملی :

فعالیت هایی که به منظور تصویب طرح خویش انجام داده اید را فهرست وار بنویسید . 

گام پنجم 121درک شرایط موجود و تعاطی افکار با مدیران و سیاستگذاران:

مفروضه1 پذیرش این که تغییر با کندی و قدم به قدم انجام 

می پذیرد.

مفروضه2 پذیرش این که می توان طرز عمل دیگران را تغییر دهیم! یا نمی توان کاملاً به آن اطمینان داشت.

مفروضه3 پذیرش این که امور را می توان تغییر داد، اما ممکن است موانع ساختاری یا سازمانی انجام آنها را امکان پذیر نکند.

کار عملی :

شرایط موجود را برای انجام کار خویش چگونه می بینید ؟ 

گام ششم 122 در این گام به تقویتمهارت های برقراری ارتباط و دعوتشرکت کنندگان در طرح پرداخته می شود:

1.  مهارت های گوش دادن به دیگران 
2.  مهارت های مدیریت اجرای طرح 
3. ادارة جلسه
4.  مهارت های کار گروهی و تعاون و احترام به عقاید دیگران و وحدت در تنوع
5.  مهارت های ارتباطی کلامی
6.  تأکید بر مشارکت افراد دراقدام پژوهی
7.  رعایت لحن مناسب سخن در گفتارهای ارتباطی طرح اقدام پژوهی

گام هفتم 123 با انجام این گام به اخلاق پژوهش توجه کرده، از ناظران بالقوه برای اعتبار بخشی طرح اقدام پژوهی دعوت به عمل می آید:

کسب موافقت لازم مسوولان و مدیران، شرکت کنندگان و  سایر افراد ذیربط اطمینان دادن نسبت به محرمانه ماندن اطلاعات و دیگر داده ها.

 رعایت آزادی شرکت کنندگان بر ترک فرایند اقدام پژوهی در صورت لزوم.

 اطلاع رسانی درباره پیشرفت اجرای طرح و نتایج حاصل از اجرای نهایی.

 توجه به انتظارات و تعهد است.

13مرحله تدوین برنامه

کارعملی :

فعالیت هایی که شما برای اعتبار بخشی طرح خویش انجام داده اید کدامند . 

گام هشتم 131 در این گام به تشخیص جنبه اصلی مورد نظر برای بهبود اقدام پرداخته می شود.

فعالیتهای مربوط به این مورد عبارتند از:

1.  توجه به وضعیت موجود
2.  تشخیص سطح اقدام فرد/گروه/سازمان
3.  دلایل انتخاب جنبه اصلی
4.  توجه به نحوه فعالیت اقدام پژوهی در ارتباط با موضوع
5.  شناسایی ارزش های حرفه ای مربوط
6.  پی بردن به ارزش های فردی
7.  درک درست از وضعیت موجود و توجیهه اقدام برای بهبود آن
8.  تهیه یادداشتی درباره ارزش های 
9. حرفه ای فرد برای استفاده در آینده
10.  برگزیدن دیدگاه قدم به قدم برای دستیابی به هدف

کارعملی :

فعالیت هایی را که شما را به جنبه اصلی راهنمایی نموده است

 را بنویسید . 

گام نهم 132 در اجرای این گام به بیان وضعیت مطلوب، ملاک ها و نشانگرهای آن پرداخته می شود.

فعالیتهای مربوط به این گام به شرح زیر است:

1.  تبلور علمی وضعیت مطلوب جنبه اصلی مورد نظر
2.  وضعیت مطلوب از نظر ارزش های حرفه ای
3.  وضعیت مطلوب از نظر رفتار فردی
4.  وضعیت مطلوب از نظر روابط سازمانی
5.  ملاک های وضعیت مطلوب

 نشانگرهای وضعیت مطلوب 

کار عملی :

ویژگیها ومشخصات وضعیت مطلوب طرح شما کدامند ؟ 

گام دهم 133 در این گام به گردآوری داده ها درباره وضعیت موجود می پردازیم.

برای این عمل چهار فعالیت به شرح زیر انجام می شود:

1.  تعیین این که چگونه سایرین می توانند مشکل موجود را تجسّم کنند.
2. چگونه تفاوت های وضعیت موجود با وضعیت مطلوب درک می کنند.انتخاب حیطه های مورد مشاهده برای گردآوری داده ها چیست؟ تصویر رفتار کردن فردی/گروهی/سازمانی چگونه انجام می شود؟
3.  انتخاب روش و ابزار گردآوری داده ها مشاهده /پرسشنامه/ مصاحبه
4.  اجرای ابزار گردآوری داده ها و تنظیم داده ها

کارعملی :

به منظور گرد آوری داده ها وضعیت موجود چه فعالیت ها ومراحلی رانیاز دارند ؟ 

گام یازدهم 134 در این گام به بازنگری گزینه های ممکن برای اقدام رسیدن به وضعیت مطلوب

می پردازیم.

انجام این امر مستلزم پنج فعالیت به شرح زیر است:

1.  چه اقدامی را برای رسیدن به وضعیت مطلوب می توان در نظر گرفت؟
2.  اقدامات بالقوه دیگر کدامند؟
3. کدام اقدام بهینه است؟
4.  چگونه می توان اقدام بهینه را به اجرا در آورد؟
5. آیا اجرای اقدام بهینه با امور سایر همکاران تداخل ندارد؟

2  - اقدام

کارعملی :

فعالیت هایی را که برای رسیدن به وضعیت مطلوب انجامداده اید کدامند ؟ 

گام دوازدهم 21 در این گام اقدام بهینه ای که برنامه ریزی شده است به اجرا در می آید.در انجام این امر فعالیت های زیر به عمل می آید:

 توصیف اقدام بهینه در سطح فردی

 تشریح اقدام بهینه به صورت نوشتاری و توزیع آن میان همکاران

 تدوین فهرست هر کوشش و قدم های مربوط و چگونگی انجام آنها.

چگونگی به عمل در آوردن قدم های موردنظردر توصیف اقدام بهینه باید نکات زیر رعایت شود:

الف اقدام مورد نظر باید به صورت دقیق چنان توصیف شود که رویدادهای واقع شده در مدت اجرای طرح آشکار شود و رابطه میان آنها روشن گردد. 

ب باید داده های تفصیلی متشکل از داده های کمی و کیفی درباره اقدام به عمل آمده در حین اجرای طرح به طور مستند ثبت شود.

ج باید بتوان داده ها را به نظم در آورد تا توصیف اقدام میسر باشد.

3 - مشاهده

کارعملی :

چگونه اقدام بهینه خود را به اجرا در آورده اید ؟ 

گام سیزده 31 در این گام به گردآوری داده ها درباره تأثیر اقدام بهینه پرداخته می شود.انجام این امر مستلزم فعالیتهای زیر است:

1.  تبادل نظر با همکاران درباره شواهد اثرات اقدام
2.  تعیین نوع داده های مورد نظر به عنوان شواهد تأثیر اقدام بهینه
3.  انتخاب روش گردآوری داده ها
4.  انتخاب ابزار گردآوری داده ها
5.  تنظیم داده ها

4 بازتاب:

کارعملی :

داده ها واطلاعات گرد آوری شده شما که تاثیر اقدام شما را نشان می دهند کدامند ؟ 

گام چهاردهم 41 در این گام به تحلیل شواهد تأثیر اقدام بهینه و تدوین گزارش مقدماتی پرداخته می شود.

در انجام این امر فعالیت های زیر به عمل می آید:

1.  تعیین ملاک ها و نشانگرهایی که تأثیر اقدام بهینه را نمایان می کند.
2.  منظور داشتن حالت های ویژه و 
3. داده هایی که نمایانگر تأثیر اقدام بهینه است. 
4.  مقایسه شواهد وضعیت موجود با داده های حاصل از اجرای اقدام بهینه
5.  درخواست از همکاران و ناظران برای قضاوت درباره وضعیت حاصل از اجرای اقدام بهینه
6.  تدوین گزارش مقدماتی

کارعملی :

چگونگی تحلیل شواهد گرد آوری شده در تاثیر اقدام خود را توضیح دهید ؟ 

گام پانزدهم 42 در این گام گردهمایی ناظران و تهیه گزارش نهایی به عمل می آید.این امر مستلزم فعالیتهای زیر است.

1.  توصیف زمینه های اقدام پژوهی 
2.  دریافت بازخورد از ناظران نسبت به طرح اقدام پژوهی

 کارعملی :

1. مراحلی را که برای اعتبار سنجی کار خود انجام داده اید توضیح دهید ؟ 
2. چه مراحلی را برای تدوین گزارش نهایی طرح خود طی نموده اید ؟ 

گام شانزدهم 431 در این گام به ارزیابی طرح اقدام پژوهی پرداخته می شود.برای انجام این عمل باید توصیه های زیر را رعایت کرد:

1.  توصیف دقیق اقدام انجام شده برای
2.  حل مسئله 
3.  بیان آشکار سوال های اقدام پژوهی
4.  رابطه مستقیم گزینه های ممکن با اقدام های اجرا شده
5.  بیان روشنی از فرایند اقدام پژوهی به عمل آمده
6.  مراحل انجام شده در فرایند اقدام پژوهی 
7.  بیان ارزش های پژوهشگر
8.  نقش اقدام پژوهی
9.  رد بهبود شرایط 
10.  میزان مشارکت 
11.  جنبه های اخلاقی طرح
12. گردآوری داده های به طور جامع

ضمناً باید به سؤال های زیر پاسخ داد.

1.  نتایج طرح تا چه اندازه قانع کننده و اطمینان بخش است؟
2. آیا نتایج به دست آمده با ارزش های حرفه ای مرتبط است؟
3. آیا سئوالهای ویژه ای را مطرح کرده است ؟
4. آیا ساختار گزارش اقدام پژوهی مناسب بوده است ؟
5. آیا گزارش روشن و از اسلوب برخوردار است ؟
6. آیا گزارش آموزنده است ؟

کارعملی :

چگونه طرح اقدام پژوهی خود را ارزیابی نموده اید ؟

ویژگی های اساسی پژوهش در عمل: (امام جمعه و سعید رضوانی1382)

1. تحقیق عمل وابسته به موقعیت خاص است،‌ یعنی تشخیص شکلی مشخص در متن و زمینه ای ویژه و کوشش برای حل مشکل در همان زمینه و صنعت.
2. پژوهش در عمل مبتنی بر همکاری است و در آن گروه هایی از محققان و شاغلان کارآزموده با یکدیگر همکاری می کنند.
3. مبتنی بر مشارکت است که در آن اعضای تیم مستقیماً در اجرای تحقیق مشارکت دارند.
4. پژوهش در عمل “خود ارزیابی“ است در جریان تحقیق اصلاحات و تغییرات به عمل می آید و همین تغییرات نیز به طور مداوم مورد ارزیابی قرار می گیرد. ص 106 

ویژگی های اصلی فرایند اقدام پژوهی عبارتند از: ( آهنچیان 1382 به نقل از مک نیف )

1. تعهد نسبت به بهبود امور آموزشی
2. نوع ویژه ای از پرسش پژوهشی
3. قرار دادن “من “ در مرکز پژوهش
4. نوعی ویژه از اقدامی تعهد آور
5. پایش و کنترل نظامدار برای تولید داده های معتبر
6. توصیف های موفق و صحیح درباره اقدام
7. تبیین کردن اقدام
8. یافتن راه هایی جدید برای ارائه یافته های اقدام پژوهی
9. ارزیابی اعتبار داعیه های حاصل از نتایج پژوهش
10. عمومیت بخشیدن به نتایج اقدام پژوهی (ص 34 )

هدف از اقدام پژوهی چیست؟

  سرمد و همکاران 1379 به نقل از بازرگان هدف این دسته از پژوهش های آموزشی، توصیف شرایط یا پدیده های مربوط به نظام آموزشی می باشد.

با استفاده از اقدام پژوهی می توان موقعیت های نامعین ملموس مربوط به اقدام ها و عملیات آموزشی را مشخص کرد و در بهبودی آن کوشید.

 رضایی 1382 به نقل ازژانت مسترز  هدف اقدام پژوهی را’’ کمک به حل مسائل عملی مورد توجه و علاقه مردم در یک موقعیت دشوارمی داند ‘‘. 

ایرانی و بختیاری1382 به نقل از استاین ایزاک  هدفهای اقدام پژوهی  را به شرح ذیل اظهار می دارد:

1 کشف استعدادهای نهفته و فراهم ساختن بستری مناسب جهت رشد و شکوفایی معلمان.

2 ارج نهادن به فعالیت های پژوهشی معلمان و سایر همکاران فرهنگی.

3 شناخت معلمان نوآور و پژوهشگر و بهره گیری از تجارب ارزشمند آنان در جهت ارتقای کیفی نظام آموزش و پرورش.

4 گسترش مهارتها یا رویکردهای جدید و حل مسائل با استفاده از کاربرد مستقیم روش ها و مهارتها در مراکز آموزشی و یا محیط های واقعی و شغلی و …

 ساکی1382 به نقل از دلاور اهداف پژوهش در عمل را  چنین برمی شمارد:

1 این پژوهش وسیله ای برای چاره اندیشی درباره مسائلی است که در موقعیت های خاص، تشخیص داده می شود.

2توانایی تحلیل معلمان را افرونتر ساخته و خود آگاهی آنها را بالا می برد.

3 روشی برای بهبود شرایط طبیعی در بین معلمان و پژوهشگران است که با کار دانشگاهی سر وکار دارند. همچنین شکست در حیطه تحقیق سنتی را چاره اندیشی کرده و پیشنهادهای روشنی ارائه می کند.

4 این شیوه پژوهشی ابزاری برای تزریق رویکرد مبتنی بر نوآوری بر پیکره آموزش و یادگیری است.

 سرمد و همکاران1377 پیش فرضها و شرایط مناسب  برای اقدام پژوهی را به شرح ذیل اعلام میدارد :

معلمان وقتی عملکردشان افزایش می یابد که تجربه های خود را در رابطه با فرایند یاددهی یادگیری با همکاران دیگر در میان گذارند و با آنان تبادل نظر نمایند. مشارکت معلمان هم ردیف و هم رشته از طریق اقدام پژوهی در یک طرح پژوهشی، باعث می شود که آنان اطلاعات و تجربه های خود را مبادله نمایند. معلمان با اطمینان و احترام متقابل به یکدیگر در اقدام پژوهی مشارکت می جویند. معلمان شرکت کننده در طرح اقدام پژوهی باید به ضرورت  آشنایی با فنون پایه پژوهشی اعتقاد داشته باشند. 

اقدام پژوهی چیست؟ (آهنچیان1382صفحه25)

اقدام پژوهی نوعی پژوهش کارور practitioner research  که می تواند به شما کمک کند تا در هر جایی که مشغول به کار هستید وظایف شغلی خود را به نحو بهتری انجام دهید. 

رضایی 1382  به نقل از بورلی1993 اقدام پژوهی را پژوهش آگاهانه، سنجیده و معطوف به راه حل تعریف می کند که به صورت فردی یا گروهی انجام می شود.

رضایی 1382  به نقل ازکارسون و همکاران 1989 اقدام پژوهی را ترکیبی از عمل و پژوهش و تلاشی برای شناخت اقدامات تربیتی به منظور اصلاح و بهبود محیط آموزشی تعریف می کنند.

 بازرگان 1382  اعلام می دارد : 

اقدام پژوهی فرایند جست و جوی منظم مشارکتی برای ’’ مشخص کردن یک موقعیت نامعین’’ و کوشش جهت کاهش یا رفع آن است.