اهمیت تربیت از دیدگاه امام (س ) 
امام خمینى - سلام الله علیه - همواره از آموزش و پرورش اسلامى و تعلیم و تربیت بر مبناى اسلام سخن به میان مى آورد او مى فرمود:انسان موجودى است که با تعلیم و تربیت رشد مى کند البته آدمى چند گونه رشد دارد؛ رشد نباتى که با همه گیاهان ،هم در کاروان است . رشد حیوانى که به همه حیوانات در خوردن ، خوابیدن و تولید مثل ،هم قافله است و رشد انسانى که از راه تعلیم و تربیت صورت مى پذیرد و در این مقطع ، آدمى از کاروان نباتات و نیز از قافله حیوانات ، جدا و متمایز مى گردد تردیدى نیست که تعلیم ،منهاى تربیت بى نتیجه و گاهى مضر است ، چنانکه تربیت بدون تعلیم نیز سودمند نخواهد بود
مسائل اساسى 
مساءله اساسى در باب تربیت ، مساله روح و قلب آدمى است زیرا اگر قلب الهى شود، همه کردار،رفتار و نیات او نیز الهى خواهد شد وبه طور کلى ،سعادت انسان به روح یعنى قلب او بستگى دارد
مساءله اساسى دیگر، مساءله ارجحیت است بدین معنى که اهمیت تربیت از تعلمیم بیشتر بوده  و تزکیه و تربیت ، مقدم بر تعلیم مى باشد.
زیرا خطر دانشمند به دور از تزکیه و تربیت ، از مغول بیشتر است در تمام قرون ،تربیت انسان بود،و تردیدى نیست که با اصلاح تربیت انسان ، جهان اصلاح مى شود
تربیت کامل از اهم مسائل است  البته هر گونه تربیتى را نمى توان تربیت کامل دانست و باید توجه داشت که تربیت کامل مفید دانست و باید توجه داشت که تربیت کامل و مفید در پرتو ایمان به خدا و تعالیم انبیا صورت مى پذیرد؛ زیرا غیر از انبیا کسى از تربیت مفید و کامل ،اطلاعى ندارند؛ چون به غیر از انبیا به صراط مستقیم و ماوراى طبیعت اعتقادى ندارند  و غیر از پروردگار متعال ،کسى از همه ابعاد وجودى و زوایاى آن آگاه نیست بنابراین ،کسى که به امور ماورایى و وجود خدا و مکتب انبیا معتقد نیست ، انسان را به گونه اى جامع نمى شناسد و در نتیجه دیدگاه تربیت او نیز دیدگاهى کامل و مفید نخواهد بود و سعادت انسان را تاءمین نخواهد کرد و تردیدى نیست که تربیت غربى ،آدمى را از انسانیت ،خلع مى کند.
تربیت کامل انسان هنگامى میسر است که بر اساس مکتب اسلام و با توجه به مسائل روز ضرورت پذیرد  و مى دانیم که انسان در بدو تولد،حیوان ضعیفى است که تنها با دارا بودن قابلیت انسانى از سایر حیوانات متمایز مى گردد و فقط در پرتو مکتب تربیتى انبیا بویژه مکتب اسلام ،ولایت ثانوى او تحقق مى یابد. در این باره شکى نیست که برترین مکتب تربیتى ،مکتب اسلام است . (و همچنین فرهنگ صحیح و دستور العملهاى تربیتى صحیح را باى از حوزه هاى علوم دینى جویا شد؛ زیرا) اینان وارث مکتب انبیا بویژه اسلام اند.
(و) (اسلام بدون روحانیت مثل کشور بدون طبیب است)
قابل توجه است که اسلام براى تربیت انسان ،از پیش از انعقاد نطفه تا پس از مرگ ، قانون تربیت دارد  که باید از راه حوزه هاى علمیه آنها را شناخت و به عمل پرداخت .
ب : اصول تربیت 
انسان در آغاز،حیوان بالفعل است و با توجه به نیروى غضب و شهوت اگر تاءثیر عوامل تربیت قرار نگیرد،از همه حیوانات فروتر و همه انوار فطرى وى خاموش مى گردد، ولى اگر تحت تاءثیر تربیت قرار گیرد، حالت حیوانیت و قواى سه گانه ، وى تعدیل گشته و انسانیت وى که به صورت استعداد در او نهفته بود،رشد یافته ،تقویت گشته و رو به تکامل مى نهد. و از راه رعایت و روش صحیح تربیت ،حتى روحیات و خلق و خوى آدمى را مى توان بکلى دگرگون ساخت  و ضد آنها را جایگزین آنها نمود.
پس نقش اساسى تربیت عبارت است :
1- تجلى و شکوفایى فطرت .
2- دگرگونى در اخلاق (در صورت ضرورت ).
برخى از اصول مؤ ثر در تسریع فعلیت و تاءثیر تربیت 
در تسریع تاءثیر تربیت ،اصولى را مى توان از دیدگاه حضرت امام (س ) مورد توجه خویش قرار داد از جمله آنها عبارت است از:
1- اراده 
خواستن و اراده کردن ، در موفقیت تربیت ،نقش تعیین کننده اى دارد  و تردیدى نیست که اگر آدمى خواهان و طالب چیزى باشد، زودتر تحت تاءثیر آن قرار مى گیرد.
اراده همراه با موفقیت لازم ،بهتر در دستیابى به مقصود،دست بشر را مى گیرد؛زیرا این عمل نیز در رشد فردا و اجتماع نقش به سزایى دارد،چنانکه تفکر و محاسبه النفس در انگیزش اراده مؤ ثر است .
2- تذکر 
یاد آورى و تذکر الطاف الهى و توجه به نعمتهاى پروردگار در راستاى پیشرفت و دستیابى به موفقیت در باب تربیت و خود سازى لازم است البته در این مرحله مى توان از روش مشارطه ،مراقبه و محاسبه استفاده کرد یعنى متربى در قدم اول با خود شرط کند تا طبق دستورها عمل کند و از آن تخطى ننمایید و سپس به مراقبت از خود بپردازد و پس از آن به حسابرسى بنشیند و کم و کیف موفقیت خود را بسنجد.
3- تلقین 
تلقین یک روش قرآنى است . و در تربیت انسان مؤ ثر است . این مساله حتى در صحت و بیمارى آدمى نیز نقش دارد. لذا پرستاران و پزشکان باید در درمان ، بیماران از راه تقویت روانى نیز استفاده کنند،زیرا هنگامى که بیمار معتقد شد که درمان مى شود،شفا مى یابد و یا بر عکس ،اگر معتقد شد که درمان نمى شود این روحیه وى را زودتر به هلاکت مى کشاند.
4- تکرار و عادت 
تکرار و عمل (حصول عادت ) یکى از روش مؤ ثر قرآنى است  و از راه تکرار و ایجاد عادت مطلوب مى توان ،اخلاقى را بکلى زایل نمود و اخلاق ضد آن را جانشین آن ساخت .
5- مجالست و معاشرت 
قلب کودک ،نوجوان و جوان است ،زیرا لطیفتر،ساده تر و باصفاتر است و در نتیجه ،(کثیر الانفعال )تر خواهد بود بر این اساس ،عبادت در جوانى ،در قلب جوان تاءثیر بیشترى دارد
همچنین مجالست با افراد شایسته و تربیت یافته و نیز نشست و برخاست با افراد نااهل و تربیت نایافته و کجرو و... هر کدام ،در قلب جوان ،تاءثیر بیشترى دارند.
6- پرورش جسم (بدنسازى و تربیت بدنى ) 
عیش و خوشگذرانى موجب افسردگى روحى است و تحرک و ورزش همراه با توجه به امور معنوى سبب نشاط انسان مى شود.
ورزشکاران روحى سالم دارند به خاطر عدم توجه به شهوات و پرداختن صحیح به فعالیتهاى جسمى که عقل سالم در بدن سالم است من خودم ورزشکار نیستم ولى ورزشکاران را دوست دارم .
شما به على (علیه السلام ) در تهذیب نفس و زهد و تقوا و ورزش ،اقتدا کنید.
7- آموزش تربیتى - تعلیم و تعلم - آموزش و پرورش 
اسلام براى تمام زندگى انسان از روزى که متولد مى شود تا موقعى که وارد در قبر مى شود،دستور و حکم دارد  اسلام براى انسان حتى پیش از آنکه نطفه اش منعقد گردد تا پس از مرگ وى ، قانون تربیتى وضع کرده است . این قانون را باید آموخت تا از صراط تربیتى آن ،طى طریق کرد و بهره مند شد.
8- کردار و عمل
کردار و رفتار مناسب تربیتى ، مى تواند در تربیت مورد نظر او مؤ ثر باشد ؛زیرا تاءثیر متقابلى میان رفتار و روحیات او وجود دارد بدین معنى که هر یک از افعال و آثار روح و بدن در یگدیگر تاءثیر دارند.
9- رحیات و خلقیات
در باب تربیت آدمى ،گاهى از روحیات و خلقیات سرشتى او مى توان بهره جست ؛زیرا به هر سویى که عقربه استعداد،وى متمایل است ،تربیت وى به همان سو زودتر به نتیجه مى رسد.
10- تاثیر غذا
غذا اهم از حلال یا حرام ، علاوه بر آنکه در پیدایش زمینه هاى مناسب تربیتى موثر است ، تاثیر آن در تسریع فعلیت تربیت بر کسى پوشیده نیست و اهمیت آن تا آنجاست که در باب فلسفه تاسیس حکومت اسلامى باید بدین حقیقت اندیشید که جلوى ( حرامخوارى ) هل در جامعه گرفته شود. و ما وقتى که قدرت به دست آوردیم نه تنها سیاست ،اقتصاد و اداره کشور را در درست کنیم بلکه حرامخوارى و دروغپردازها را شلاق مى زنیم و به کیفر مى رسانیم.
11-آزادى انسان در برابر زمینه هاى تربیتى 
هر یک از این عوامل زمینه ساز در حد فراهم آوردن زمینه و استعداد مى توانند آدمى را تحت تاثیر خویش قرار دهند و نمى توانند اراده آدمى را در راستاى تحقق مقتضیات خلاف خویش ، سلب کنند تا آدمى مجبور شود فقط در آن سو به پیش برود؛ یعنى منافاتى با اراده آدمى ندارند و معناى حدیث معروف ( الناس معادن کمعادن الذهب و الفضة ) همین است .
همچنین منظور از حدیث (الشقى شقى فى بطن امه و السعید سعید فى بطن امه ) نیز گویاى وجود زمینه روى آوردن به شقاوت و سعادت در سرشت انسان است که مى توان بر ضد آن قیام کرد وآن زمینه را از راه (روشهاى تربیتى مطلوب ) تضعیف کرد. و یا تقویت نمود.
12- تحول پذیرى انسان 
طبیعت اخلاقى انسان قابل دگرگونى است. و قابل توجه است که :
1- بشر تا آخر عمر خود نیازمند به آموزش و پرورش است .
2- میان زندگى عملى و افکار او ارتباط و تاءثیر متقابل برقرار است ، چنانکه هر یک از ملکات نفسانى ،خلقیات و حالات باطنى آدمى ، در کردار و رفتار او تاءثیر دارند ،کردار و عمل ظاهرى او نیز در اوج و باطن و روحیات و خلقیات وى موثرند.
3- صحت و سلامتى یا ضعف و بیمارى بدنى نیز در روح و باطن آدمى تاثیر دارد.
4- همه گونه خلق و خوى انسان قابل تحول اند و در پرتو تربیت مى توان آنها را به ضد آنها مبدل ساخت. (از راههایى صحیح مى توان اخلاق نامناسب را از روح خویش زایل و اخلاق شایسته را در آن شکوفا ساخت)
5- انسان در عالم ملکوت دارى صور گوناگونى است. این صور به ملکات نفسانى او مربوط مى شوند. اگر آدمى در طریق شیطان گام بردارد،داراى ملکات باطله (رذیله ) و اگر در صراط دین قدم نهد داراى ملکات فاضله خواهد شد  و تردیدى نیست که کردار شایسته بویژه عبادت ، در شکوفایى فطرت ، مؤ ثر است .
کوتاه سخن آنکه :چنانکه در باب تاثیر تربیت خاطرنشان گردید،سیماى باطن انسان در آغاز، دارى شکلى خاص و فعلیت یافته اى نیست و رشد و شکوفایى نهفته هاى بالقوه انسان به رفع موانع و وجود عوامل رشد بستگى دارد
6- مساله (توبه ) در اسلام ،گویاى این حقیقت است که آدمى بدین آسانى حالت تربیت پذیرى را از دست نمى دهد.
و به عبارت دیگر: صفحه قلبمان که همه چیز درش نقش مى شود که همان صورت نامه اعمال است. ؛زیرا میان ظاهر و باطن (روح و بدن ) ارتباط طبیعى است که آثار هر کدام در دیگرى ، تاءثیر شگرفى دارد
شیخ عارف کامل (شاه آبادى )معتقد بود که مادامى که انسان با زبان ذکر مى گوید به باطن ،خود،مدد مى رساند تا زبان باطن نیز گشوده شود و پس از آن از باطن به ظاهر (زبان ) وى مدد مى رسد و اگر مدتى به اذکار و ادعیه بپردازد،این مساله براى ادعاى او مى شود  همچنین حالت بدن از صحت و سلامتى و بیمارى در روح آدمى موثر است و عکس آن نیز صادق است و روحیات و خلقیات آدمى در اعمال و کردار انسان نمودار مى گردد و چنانکه کردار نیک و شر آدمى نیز در نفس او اثر مخصوص به خود را مى بخشد.
نتیجه :
نفس انسان خو پذیر است انسان همواره قابلت تربیت را داراست و روحیه تربیت پذیرى و تاءثیر یابى او هیچ گاه به طور کلى از بین نمى رود. بر این اساس آدمى تا آخر عمر،نیازمند به تربیت است و از حیث پرورش احساس مذهبى انسان کافر و به دور از عقاید و جهان بینى اصیل الهى نیز قابلیت هدایت را دارد  و راه توبه و راهیابى او به پیشگاه نور ،همواره باز است و یاس از جنود شیطان مى باشد .
 
برگرفته از کتاب : مبانى تربیتى – عرفانى    مؤ لف : سید محمد شفیع مازندرانى