نظریه یادگیری معنادار کلامی:
یکی دیگر از نظریه های شناختی نظریه یادگیری معنادار کلامی از دیوید آزوبل(1968) است.این نظریه به فرآیندهای شناختی و ذهنی و تأثیر تجربه بر این فرآیندها بیش از یادگیریهای ناشی از شرطی شدن، اهمیت می دهد. در نظریه آزوبل، شرطی شدن، نوعی یادگیری ابتدایی و کم اهمیت تلقی شده است که بیشتر ویژه حیوانات و یادگیری های سطح پایین در انسان است. آزوبل در نظریه اش یادگیری معنادار را از یادگیری غیرمعنی دار متمایز کرده است. یادگیری معنی دار یعنی آن نوع یادگیری که در آن یادگیرنده بتواند مطلبی را که می آموزد به مطالب آموخته شده قبلی ربط دهد. یعنی اگر یادگیرنده بتواند مطلب جدید را به مطالبی که قبلا یاد گرفته است به نحوی مربوط سازد، یادگیری او معنی دار است. از سوی دیگر اگر مطلب جدید،به هیچ وجه قابل ربط دادن به مطالب قبلا آموخته شده نباشد، یادگیری آن مطلب معنی دار نخواهد بود و لازم است با تکرار و تمرین زیاد به صورت طوطی وار آموخته شود.
برای مثال، یادگیری تعریف مثلث قائم الزاویه به عنوان «مثلثی که دو ضلع آن بر هم عمودند»نوعی یادگیری معنی دار است؛ زیرا دانش آموز قبلا مفهوم مثلث را آموخته است و ربط دادن مفهوم مثلث قائم الزاویه به مفهوم کلی مثلث، به سادگی امکانپذیر است. امّا یادگیری هجاهای بی معنی که در بعضی از تحقیقات روانشناسی مورد استفاده قرار می گیرد به طور غیر معنی دار صورت می پذیرد، زیرا این نوع هجاها را نمی توان با مطالب از قبل آموخته شده ربط داد. در نتیجه، یادگیری آن صرفا از راه تکرار و تمرین زیاد، یعنی به صورت غیر معنی دار یا طوطی وار صورت می گیرد.
بنابر توضیحات بالا معلم در جریان تدریس باید رابطه ای بین مطالبی که تدریس می شوند و مطالب از قبل آموخته شده برقرار کند. تدبیری که آزوبل در این مورد اندیشیده است استفاده از پیش سازمان دهنده است.
پیش سازمان دهنده، مجموعه ای از مفاهیم مربوط به مطلب یادگیری است که پیش از آموزش جزئیات تفصیلی آن مطلب در اختیار یادگیرنده گذاشته می شود . پیش سازمان دهنده یک مفهوم کلیدی است که پایه یادگیری مطالب بعدی را تشکیل می دهد. پس پیش سازمان دهنده ها خلاصه ای هستند که ارتباط مطالب جدید را با مطالب قبلی روشن می کنند و چارچوبی ذهنی برای یادگیرنده فراهم می کنند تا مطالب جدید در آن قرار گیرند و از این طریق آموزش معنی دار را ممکن می سازند.
پیش سازمان دهنده ها، در دو مورد به یادگیرنده کمک می کند :
1. زمانی که یادگیرنده از پیش مطالب مشابه با مطالب جدید را نیاموخته است که بتواند مطلب جدید را به آن ربط دهد.
2. موقعی که یادگیرنده اطلاعات مربوط به موضوع تازه را قبلا آموخته است اما برای او رابطه بین آنها و موضوع جدید به خوبی رو شن نیست.
برای تأکید بر اهمیت پیش سازماندهنده ها همین سخن آزوبل بس: «اگر قرار بود تمام مطالب روانشناسی پرورشی را تنها در یک مطلب خلاصه کنم، آن اصل این است: تنها عامل مهم که بر یادگیری بیشترین تأثیر را دارد آموخته های یادگیرنده است. به این اصل، تحقق بخشید و بر طبق آن آموزش دهید.»(1968،ص 5 مقدمه)