روش تدریس ریاضی‎ ‎دوره ابتدایی در ژاپن
      مقدمه:
     استیگلر وهمکاران او(1996) معتقدند که فرهنگ آموزش مثل هر فرهنگ دیگری در جنبه های مختلف شامل عناصری است که در قالب سنت های رایج مورد قبول واقع می شوند. برخی از این عناصر مانند کتابهای درسی و برنامه های آموزشی و درسی را کارشناسان خبره تهیه می کنند. برخی از جمله شکل و ساختار امور آموزشی (مانند ساعات آموزش و میزان آن و روشهای ارزشیابی آموزشی )به طور مشخّصی تعریف می شوند و نهایتا برخی دیگر از باورها و انتظارات دانش آموزان و معلمان درباره نقش و هدفهایشان از فعالیتهای آموزشی و فرایند یاددهی- یادگیری ناشی می شوند.مجموعه این عوامل تا حدود زیادی آن چه را که در کلاس درس روی خواهد داد مشخص می کنند.‏
     آنچه در فرایند یاددهی- یادگیری در کلاس درس اثر می گذارد تا حدود زیادی به کارکردهای عناصری از فرهنگ آموزش مربوط می شود که در قالب برنامه های درسی ارائه می شوند و معلّم و دانشآموزان در کلاس درس از انها استفاده می کنند.
     معلمان و دانش آموزان با باورها و انگیزه های متفاوتی به کلاس درس می آیند. باورها و انگیزه های آنان در فرایند یاددهی- یادگیری تأثیر شگرفی دارند و فعالیتهای آموزشی کلاس درس را تا حدود زیادی تحت تأثیر خود قرار می دهند مثلا این که دانش آموزان با چه پیش فرضهایی به کلاس درس ریاضی می آیند و معلّم توانایی های دانش آموزان را در فهم مسائل ریاضی چگونه ارزیابی می کند. پاسخ این سؤال ها در فعالیتهای آموزشی معلم در کلاس تأثیر زیادی دارد. اگر دانش آموزان برای حل مسائل ریاضی فقط این باور را داشته باشند که باید به دنبال یک جواب صحیح رفت بیش از آن که به راه حلها و تفکر در فهم مسئله و چگونگی ان باندیشند به یافتن و بیان پاسخ صحیح اکتفا خواهند کرد. صرف نظر از این که تا چه حد مسئله را فهمید یا راههای مختلف حل آن را آزموده باشند.
      به باور پژوهشگران آموزش ریاضی روش حاکم بر کلاسهای درس ریاضی ژاپن تا حدود زیادی حرفه ای و مشابه باور کسانی است که فعالیّت های تخصصی مربوط به ریاضی کار می کنند. در این روش،یک مسئله فقط یک جواب ندارد و فهم مسئله همان قدر ارزشمند است که حل آن و اساساً پیدا کردن پاسخ سوال همراه با تبیین روش و یا روش های حل ان است که اصالت پیدا می کند. معلمان ژاپنی در کلاس های درس - به ویژه درس ریاضی- به طور حرفه ای با دانش آموزان روبه رو می شوند. انها بیش از یافتن پاسخ برای سوال ، بر فرایند فهم و حل مسئله تأکید می ورزند. معلمان ژاپنی بخش قابل توجهی از وقت کلاس را به تبیین توضیح و تفهیم مسائل می گذرانند. انها به جای این که نقش خود را در حد تأکید یا ردّ پاسخهای دانش آموزان در کلاس درس پایین بیاورند با فراهم آوردن زمینه های لازم برای تبادل نظر و تعامل میان دانش آموزان در ارتباط با مسائله ، فهم آن و یافتن راههای مناسب برای حل آن معطوف می دارند و بر این مهم تأکید می کنند که فقط پاسخ مسئله کافی نیست؛و چرایی ها و چگونگی ها نیز در فرایند حل مسئله بسیار مهم و حیاتی هستند.
     در این مقاله با بیان نمونه ای عینی از یک کلاس درس ریاضی پنجم ابتدایی در ژاپن، تلاش می شود تا ساختار، روش و ویژگی های برجسته این کلاس درس تبیین شوند. برای این کار، ابتدا ساختار ‏
     آموزش ریاضی را در کلاس های درس دوره ابتدایی توصیف می کنیم. سپس با ارائه یک نمونه از آموزش مفاهیم پایه هندسه در کلاس پنجم ابتدایی، به بیان برخی از مهمترین روش های توجه و تأکید بر تفکر دانش آموزان در جریان آموزش ریاضی می پردازیم.
       هدف و روش تحقیق:‏
   
     هدف این مقاله بیان ساختار،روش و ویژگی های برجسته کلاس درس ریاضی دوره ابتدایی در ژاپن است. روش هایی که معلّمان و دانش آموزان را در تعامل با یکدیگر یاری می دهد تا آموزش اثر بخشی را در کلاس درس ریاضی سازماندهی کنند و در مسیر دستیابی به هدف های آموزشی به پیشرفت های تحسین برانگیزی نایل شوند. روش هایی که در آموزش ریاضی بیشتر بر پایه فهم مسئله استوار است و به جای تمرکز بر روش سخنرانی معلم(معلم محور)، به روش مباحثه ای دانش آموزان (دانش آموز محور) متمرکز شده است و می کوشد تا بیش از توجه به هدف ها و انتظارهای یاددهنده به توانایی ها، نیازها و فعالیت های یادگیرنده در فرایند یاددهی- یادگیری توجه و تأکید کند.‏
     در این مطالعه از روش پژوهش توصیفی و برای جمع آوری اطلاعات از روش های مشاهده و مصاحبه استفاده شده است. نگارنده با دست کم مشاهده یک روزه از کلاسهای درس ریاضی یارده مدرسه ابتدایی در استان گیفو، آی چی و  می یه و مصاحبه با معلمان آنها در زمینه روس های آموزش ریاضی و نقش فعالیت دانش آموزان در فرایند یاددهی- یادگیری، کوشیده است ویژگی های اصلی روش آموزش ریاضی معلمان ژاپنی در درس ریاضی را تبیین کند. به علاوه، برای مطالعه موردی نیز استفاده شده است. مدرسه ابتدایی کومنو در شهر ناگویا به عنوان نمونه مورد مطالعه برگزیده شده است. محقق به عنوان مشاهده گری فعال بیش از بیست و یک ساعت به مشاهده منظم و ضبط دیداری- شنیداری کلیه فعالیت های آموزشی کلاس درس ریاضی سال پنجم ابتدایی(درس آموزش مفاهیم پایه هندسه)پرداخته است. همچنین پس از تجزیه و تحلیل مشاهدات در مصاحبه هایی با معلمان مدرسه ابتدایی کومنو، به ویژه معلم کلاس پنجم آن (آقای ایشی کاوا) در زمینه های مختلف مربوط به آموزش ریاضی، روش های تدریس و فرهنگ آموزش ریاضی در ژاپن ، راه های پرورش حرفه ای معلمان در عرصه بهبود کیفیت آموزش ریاضی و نقش برنامه های درسی و محتوای آموزش ریاضی در بکارگیری روشهای نوین تدریس ریاضی در کلاس درس به گفت وگو نشسته است.‏
    روش آموزش ریاضی در دوره ابتدایی
     کلاس های درس ریاضی در دوره ابتدایی ژاپن بیشتر از قاعده و قالب مشخّصی پیروی می کنند و تا حدود زیادی از فرایند تعریف شده و قابل پیشبینی تشکیل شده اند. این گونه کلاس ها معمولا با طرح یک مسئله از سوی معلم آغاز می شوند. مسئله ای که معلم برای ایجاد انگیزه تفکر در دانش آموزان آن را در طرح درس خود آورده است. سپس دانش آموزان دقایقی برای یافتن پاسخ مسئله به تنهایی یا به کمک یک دیگر به تفکر می پردازند. پس از این که بیشتر آنان حداقل یک راه حل مشخص را برای مسئله پیدا می کنند، بحث پیرامون راه های مختلف حل مسئله آغاز می شود. معلم از بعضی از دانش آموزان می خواهد تا به ترتیب پای تخته سیاه بیایند و روش خود را برای حل مسئله توضیح دهند. پس از توضیح هر یک از دانش آموزان، معلم از آنها می خواهد تا نظر  خود را درباره راه حل های ارائه شده بیان کنند و دانش آموزان به طور آشکار در اظهار نظر در اثبات یا نفی راههای ارائه شده می پردازند. پس از بیان راه حل های مختلف در ارتباط با مسئله مطرح شده، معلم از دانش آموزان می خواهد تا راه حل های ارائه شده را با یک دیگر مقایسه و با محتوای کتاب درسی تطبیق دهند. در این مرحله است که دانش آموزان کتاب های درسی خود را می گشایند و راه حل های خود را با آنچه در کتاب بیان شده است، مقایسه می کنند. آنگاه معلم از دانش آموزان می پرسد:"آیا کسی راه حل دیگری متفاوت با آنچه بیان شد، پیدا کرده است؟ آیا روشی متفاوت با آنچه در کتاب بیان شده است پیدا کرده اید؟" پس از پاسخ احتمالی دانش آموزان به این سؤالات که بیشتر برای جلب توجه دانش آموزان به ادامه بحث مطرح می شوند، معلم خود به مقایسه ای کوتاه میان راه حل های ارائه شده می پردازد و آنها را در ارتباط با محتوای کتاب درسی تبیین می کند. آنگاه از دانش آموزان می خواهد اگر سؤالی دارند مطرح کنند و در نهایت از آنها می خواهد که کل جریان کلاس را مرور، بازبینی و ارزیابی کنند و حاصل را در یک بند(پاراگراف)در دفترچه های خود بنویسند. یادداشت های دانش آموزان در دقایق پایانی کلاس به عنوان جمع بندی مباحث کلاس تلقی می شود، ارزیابی آنها از کلاس درس را نشان می دهد.این خود منبعی برای خوداندیشی معلم و دانش آموزان و راهنمایی برای بهبود فرایند یاددهی- یادگیری به حساب می آید.
    کلاس درس مورد مطالعه: آموزش مفاهیم پایه هندسه
    
     در اینجا، با بیان نمونه مورد مطالعه- کلاس پنجم مدرسه ابتدایی کومنو- محقق مجموعه فعالیت های آموزشی کلاس درس ریاضی در رابطه با آموزش مفاهیم مفاهیم پایه هندسه را در تاریخ بیست و هشتم اکتبر1996 در جدول زیر نشان داده شده است.‏
        در این درس، ابتدا معلم کلاس شکل هندسی مشخّصی را که متناسب با محتوای کتاب درسی تهیه کرده بود، روی تخته سیاه قرار داد(شکل شماره1). آنگاه از دانش آموزان سؤال کرد:"آیا می دانید این شکل چه نام دارد؟" "در کجا شکلی شبیه این را دیده اید؟" بعضی از دانش آموزان پاسخ دادند که شبیه این شکل را در پارک کودکان دیده اند. سپس معلم از دانش آموزان پرسید:"چگونه می توانیم مساحتهای قسمت های 1،2،3،4را محاسبه کنیم؟" برای درک بهتر مسئله معلم از اشاره کودکان استفاده کرد و شکل هندسی ارائه شده را با گوشه ای از پارک کودکان تطبیق داد. او بخش های 1،2،3،4 را به قسمت چمن پارک کودکان و بخش… را به پیاده رو تشبیه کرد و با تکرار مجدد مسئله،از دانش آموزان خواست به مدت ده دقیقه به تفکر بپردازند و راه حل مسئله را پیدا کنند. در این فاصله، معلم به میان دانش آموزان آمد و به سؤالات آنها پاسخ داد. برخی دانش آموزان از معلم خواستند که صورت مسئله را دوباره توضیح دهد. معلم دانش آموزانی را مه هنوز مسئله را کاملا متوجه نشده بودند، پای تخته سیاه گرد آورد و بار دیگر مسئله را توضیح داد. آنگاه، پس از آن که دریافت که بیشتر دانش آموزان راه حل مشخّصی را برای مسئله پیدا کرده اند، از آنان خواست تا پای تخته سیاه بیایند و راه حل خود راغ توضیح دهند. شش دانش آموز از فرصت داده شده استفاده کردند و راح حل های خود را ارائه دادند.در اینجا به ذکر دو مورد اشاره می شود. یکی از دانش آموزان (خانم تاکاهاشی) توضیح داد:«چون این شکل هندسی یک متوازی الاضلاع است، از روش محاسبه مساحت متوازی الاضلاع حل می شود؛ با این تفاوت که باید مساحت قسمت…یعنی پیاده روها از آن کم شود. در این صورت، مساحت شکل هندسی به دست می آید». دانش آموز دیگری (آقای کوزاوا) راه حل خود را این گونه توضیح داد:«قسمت…در شکل هندسی که به صورت پیاده روها ظاهر شده است، شکل هندسی ارائه شده را در قالب چهار ذوزنقه نمایان می کند. پس محاسبه مساحت چهار ذوزنقه و جمع آنها، پاسخ مسئله را به دست می دهد».