تحول در نظام اداری آموزش و پرورش شامل سازمان و ادارات مناطق :

باید توجه داشت که تحول در آموزش و پرورش _که در گفته های مقام معظّم رهبری به صراحت به آن اشاره می شود _ نیازمند وقت گذاشتن زیاد و از همه مهم تر اجرایی و عملی شدن سند چشم انداز و نتایج پژوهش ها است. در این راه باید سیاست ها و اعمال غلط شناسایی شوند و بلافاصله پس از برچیده شدن آنها سیاست ها و اعمال جدید جایگزین شوند و همه کارکنان آموزش و پرورش باید با عشق به کارشان زمینه تحول را فراهم سازند و از اختلاف و لجبازی به شدت دوری کنند، همان طور که خداوند در قرآن همه مسلمین را به اتحاد می خواند.

در این قسمت به نقاط قوت، مسائل و مشکلات موجود در نظام اداری آموزش و پرورش، که تأثیر زیادی بر عملکرد مدارس دارد می پردازیم و در نهایت به تشریح بخشی از نظریه " آموزش و پرورش کیفی فراگیر " می پردازیم.

یکی از نقاط قوتی که در اداری آموزش و پرورش وجود دارد، طرح معلم پژوهنده است. این طرح به صورتی کاملا هوشمندانه ای اطلاعات معلم را به روز می کند و در افزایش مهارت های حرفه ای به او کمک می کند، علاوه بر این با اجرای طرح مشکلی از مشکلات مدرسه و دانش آموزان حل می شود. نکته ای که باید در روند اجرایی این طرح مورد توجه باشد این است که باید نسبت به آگاهی و توجیه معلمان تلاشی وافر شود و با در دسترس گذاشتن منابع و کتب لازم به افزایش کیفیت آموزش و پرورش کمک شود؛ از مسئولین ادارات نیز انتظار می رود همت خود را در فراگیر کردن این طرح مصروف دارند و اجازه ندهند تمام جریان به یک بخشنامه خلاصه شود.

از ضعف های موجود در نظام اداری آموزش و پرورش که در سایر ادارات نیز دیده می شود، ظاهر گرا بودن است با این توضیح که هر کاری انجام می شود تا ظاهر قضایا حفظ شود ولی وقتی باطن و عمق اعمال صورت گرفته را بررسی می کنیم در چندی از موارد، متوجه می شویم که اقداماتی به صورت سطحی انجام شده و نتیجه ای در بر نداشته اند. این اعمال کیفیت ( همان چیزی که مقام معظّم رهبری بر ارتقای آن تأکید دارند.) را به شدت کاهش می دهند و خسارات زیادی بر بدنه آموزش و پرورش وارد می کنند.

باعث تعجب است، زمانی که می بینیم ( با وجود آمارهای دقیقی که هر ساله از تعداد دانش آموزان به عمل می آید.) در برخی از روستاها مدارس راهنمایی را با بودجه هایی کلان درست می کنند ولی بعد از 2 یا 3 سال فعالیت، به دلیل کمی تعداد دانش آموزان، منحل میشوند و برای جمع آوری آنها در یک مرکز شبانه روزی، دوباره بودجه کلان دیگری صرف می شود، به همین سادگی!!! اگر از آمارهای موجود به صورت کاربردی استفاده می شد این اتفاق نمی افتاد و بودجه های کلانی که در این راه به هدر رفت، حداقل به مدارس مستضعف منطقه داده می شد تا وضع وسایل آموزشی و پرورشی و سایر امکانات لازم را ارتقا و گسترش دهند و این یعنی افزایش کیفیت و ایجاد عدالت آموزشی.

و این گونه آموزش و پرورش کشور ما از بی توجهی به آمارهای موجود صدمات زیادی را متحمل شده است. باید بدانیم که پیشرفت، نیازمند پافشاری بر پیگیری مشکلات و ثابت قدم بودن در گرد آوری داده هایی خلاصه می شود که ابعاد مشکل را نشان می دهد. جیم لئونارد، مشاور آماری که سال ها با مدارس و صنایع همکاری دارد، می گوید: این کار [پیشرفت] جون متمرکز کردن اعداد بر یک مسأله است. و این را از یاد نبریم که بی دقتی، دشمن پیشرفت است.

« اگر می خواهیم سازمان های هدفمند و مبتنی بر اطلاعات داشته باشیم، افراد باید وقت اندیشه و کار کردن با یکدیگر را داشته باشند. در پنجمین رشته (1990) "پیتر سنج" به این موضوع اشاره می کند که، « گروهی که بزرگی و عظمت یافته است با چنین بزرگی آغاز ننموده،بلکه آموخته است تا نتایج فوق العاده را به وجود آورد.» او همچنین بر این نکته پای می فشارد که نه تنها کارکنان باید زمان کافی برای گفت و گو در اختیار داشته باشند، بلکه باید نهادهایی وجود داشته باشد که حتی گسترده ترین اندیشه ها جدی گرفته شود و اختلاف ها تحمل شود و داوری پایدار گردد. او میان گفت و گو ( که مجادله را به تعویق می اندازد) و عدم توافق و بحث ( جایی که عدم توافق ضروری است، زیرا که تصمیم هایی اتخاذ شود) فرق می گذارد. او در این مورد، ایجاد نوعی توازن را میان دو مقوله یاد شده پیشنهاد می کند. برای شکل گرفتن آنچه که او "سازمان یادگیری" مینامد، لازم می داند تلاشی عمده برای پدید آمدن فرصت هایی برای ملاقات و گفت و گوی آموزگاران و مدیران با یکدیگر – در محیطی آموزشی نه تهدید آمیز- یا به گفته دمینگ برای ترس زدایی، به وجود آید. چنین همکاری و کار مشترکی می تواند بهترین حاصل را برای هر شخص [و سازمان مربوطه] به بار آورد.»

کلید حل تمام مشکلات موجود این است که به نظرات،انتقادات و پیشنهادات معلمین توجه شود و از آنها برای تحول در آموزش و پرورش استفاده شود و از آنها برای تحول مطلوب در آموزش و پرورش استفاده شود.( هیچ کس نمی تواند بدون رو در رو شدن با مشکلات دانش آموزان، معلمین و مدارس پیشنهاد و راهکار درستی برای تحوّل در آموزش و پرورش ارائه دهد.)

مسئله بعد پاداش ها و امتیازاتی است که به کارکنان آموزش و پرورش داده می شود، « پاداش ها باید بر اساس اعتقاد درست به سعی و تلاش و پیشرفت، و نه صرفا بر مبنای نتایج به دست آمده، استوار باشد. پاداش گروهی و نه فردی، خردمندانه تر است. پاداش های پولی به گونه ای محسوس می تواند موجب حرکت جهش وار به سوی سعی و تلاش مضاعف است. اما اگر طبقه بندی کارکنان یا نتایج، موجب افزایش اختلاف میان آنان گردد، به گونه ای بالقوه موجب تضعیف روحیه آنان و حتی از میان بردن اشتیاق شان به سهیم شدن در عملکرد کامل و ماهرانه گردد؛ یعنی آنچه که برای نیل به پیشرفت و توسعه ای پایدار از اصول اساسی به شمار می رود. ما باید به دنبال رسیدن به تشکیلاتی باشیم که بیشتر بر نحوه خود ارزیابی کارکنان استوار باشد و هراس و ارعاب را پدید نیاورد. نظام یاد شده باید به گونه ای طرح ریزی و اجرا شود که موجب رواج خطر کردن و نوآوری گردد، تا وسوسه کارکنان به دست کاری نتایج حاصل از ثبت نتایج.

بیشترین شکایاتی که از معلمان در مورد ادارات و مدارس می شنویم عبارتند از : ارتباط ضعیف، فقدان مشورت و اتلاف وقت در نشست های کارکنان روش کاری اتخاذ شده برای تمام مشکلات معمولا یکسان است و تعداد کمی از افراد ( معمولا افرادی معیّن ) برای اکثریت صحبت می کنند.

ما نیاز داریم که گروه هایی مجزا متشکل از معلمان تمام مقاطع ایجاد کنیم و در مورد این گروه ها باید توجه داشت که « گروه های موفق، روش های مؤثر کاری دارند. این روش ها بنا به مشکل موجود و علایق و مهارت های افراد گروه متغیّر می باشد. این روش های کاری که اهمیتی برابر با نتایج دارد، آشکارا مورد بحث قرار می گیرد ( زیرا نتایج از فرایند بر می خیزد ) و به عنوان فرصت های گروه در نظر گرفته می شود تا فرا گیرند چگونه به بهترین نحو مدیریت کنند. اعضای گروه همیشه به تمام اطلاعات دسترسی کامل دارند، می دانند چه کسی چه کاری انجام می دهد و زمان انجام کار چه وقت است، آگاهند که چه منابعی برای آنان موجود است؛ و می دانند که چه موقع از گروه انتظار می رود با سایران کار کند و در مییابند که سایر گروه های سازمان چه کاری انجام می دهند و این که کار آنها چه تأثیری بر کار خودش دارد. گروه های موفق ... بر وقت نیز به طور مؤثری نظارت دارند. احتمال دارد این نکته ها بسیار ابتدایی و اصولی به نظر برسند، در عین حال جالب است که بدانیم بسیاری از مدارس بعضی یا تمام این کارها را بسیار ضعیف انجام میدهند. ... گروه برای موفقیت، به دانش و شایستگی های یکایک اعضای خود متّکی است. اگر قرار است گروه با گذشت زمان پیشرفت کند، باید افراد درون گروه را تشویق به شناسایی نیازهای شان برای پیشرفت کند.... گروه باید این توان را داشته باشد که به افراد کمک کند تا نیازهای شان را برای پیشرفت شناخته و ملزومات پیشرفت فردی و حرفه ای را تسهیل کند.... گروه های موفق خود را با سایر گروه ها پیوند می زنند، در اندیشه ها و علایق سهیم می شوند، روش های کاری را که مؤثر یافته اند مبادله کرده و پیوند های عملکردی متقابل را در زمان مناسب به وجود می آورند. گروه های درون یک سازمان وقت خود را صرف مبارزه با یکدیگر نمی کنند ــ این عمل استفاده ای مخرب از کار مایه و معمولا غیر سازنده است. به جای آن، آنها در جست و جوی مزایای موفقیت گروه از طریق روابط کاری مؤثر می باشند. »

ما نیاز داریم که مدیریت کیفی را در آموزش و پرورش به صورت فراگیر اجرا کنیم؛برای تحقق چنین مدیریتی با ید سه کیفیت نرم افزاری در ادارات ما ایجاد شود که به تشریح تک تک آنها می پردازیم: «نخستین نرم ( افزار ) در مطالعه مدیریت کیفی فراگیر، فرهنگ است... یک سازمان موفق برخوردار از مدیریت کیفی فراگیر (TQM) ، سازمانی است که سازمانی است که فرهنگی را با شرایط زیر اجرا کرده باشد:

1)      نوآوری و ابتکار در آن بسیار معتبر باشد.

2)     عملکرد و مشارکت، مقدم بر موقعیت و مقام باشد.

3)    رهبری تابع عمل و نه موقعیت و مقام باشد.

4)     پاداش ها بر مبنای فعالیت های گروه کاری داده شود.

5)     پیشرفت، یادگیری، و کار آموزی به عنوان شیوه های حیاتی پایداری و تقویت سازمان قلمداد میشود.

6)   اختیار در نیل به هدف های چالش آمیز که از طریق پیشرفت و موفقیت پیوسته حاصل می شود، فضایی را برای خود انگیزی ایجاد می کند.

 چنین فرهنگی نقش نظارت آنهایی را که در موقعیت های رهبری اند به حداقل، و صمیمیت بین کارکنان و مشتری [دانش آموزان و والدین] را به حداکثر می رساند.

دومین نرم ( افزار ) مدیریت کیفی فراگیر در TQM ، تعهد است.تعهد باعث خطر کردن ها در جهت رسیدن به هدف ها، و اطلاع رسانی منظم فرصت های موجود به دیگران با هدف پیشرفت و نوآوری است.

آخرین نرم ( افزار ) مدیریت کیفی فراگیر در TQM ، ارتباط است. یک سازمان موفق در مدیریت کیفی فراگیر ، سازمانی است که در آن ارتباط های درونی و مابین گروه های کاری، قوی ـ ساده ـ و اثر بخش است. چنین سازمانی به جای اتکا بر شایعات و مفروضات، بر حقایق و ادراک اصیل استوار است. ارتباطات به سهولت مابین حوزه های مختلف سازمان در جریان است. نباید در هنگام تدوین پیشنهادها و برقراری ارتباط ها و یا اصلاح و تحول ها به این که چه کسی به صدور مجوّز مبادرت و یا به انجام کار پرداخته است اهمیتی داده شود؛ بلکه مهم این باشد که این فعالیت برای اصلاح فرایند و یا کیفیت عملکرد است.

ما به صورت جدی نیازمند ارتباط بیشتر مدیریت و کارکنان هستیم و چه خوب می شد اگر مسئولین اداره در هر سال تحصیلی حداقل 2 بار از تمام مدارس تحت پوشش خود بازدید می کردند، نه با منظور بازرسی بلکه برای لمس و درک مشکلات و موفقیت ها از نزدیک و حل مشکلات و تشویق موفقیت ها با دیده ای باز .

و در نهایت باید به این نکته توجه کرد که در گذشته طبقات آموزش و پرورش بر اساس درجه اهمیت به این شرح بود: « 1- مدیران 2- معلمان 3- دانش آموزان »، ولی در زمان حال باید این ترتیب را تغییر داد و درجه اهمیت را این گونه نوشت: « 1- دانش آموزان 2- معلمان 3- مدیران». در این مورد هرگز نباید فراموش کرد که تمام کارهایی که در وزارت عظیم آموزش و پرورش انجام می شود به خاطر دانش آموزان است( می توان گفت دانش آموزان مشتریان آموزش و پرورش هستند.) و باید آنها را در بالاترین درجه اهمیت قرار داد.

( این تحقیق در اداره آموزش و پرورش کدکن تدوین و ارائه شده است و هرگونه استفاده منوط به اجازه از صاحب وبلاگ تربیت برتر است.)